Калифорний битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}'''Калифорний''' ({{lang-lat|Californium}}, Cf) — [[Менделеевтың периодик таблицаһы]]ның 7-се осор [[химик элемент]]ы. Тәртип номеры — 98.

Яһалма радиоактив [[химик элемент]], [[актиноидтар]]ға ҡарай. Массаһы 237—256 һан менән радиоизотоптары билдәле. Тотороҡло изотоптарға эйә түгел{{Sfn|Киселёв|2008}}.

== Символы ==
Калифорний элементының символы — Cf (''Калифорний'' тип уҡыла).

== Тарихы ==
Был элемент беренсе тапҡыр [[1950 йыл]]да Берклиҙағы Лоуренс Милли лабораторияһында (элек Калифорния университеты Радиация лабораторияһында) [[кюрий]]ҙы альфа-киҫәксәләр ([[гелий]]-4 иондары) менән аттырып синтезланған. Актиноид, алтынсы трансуран элемент, шуғаса синтезланған теләһә ниндәй элементтың иң юғары атом массаһына эйә, ул күҙ менән күрер күләмдә ([[:ru:Эйнштейний|эйнштейнийҙән]] һуң). Элемент [[Калифорния]] штаты һәм шул штаттағы университет исеме менән аталған. Был яһалма элемент [[1950 йыл]]да америка физиктары С. Томпсон, К. Стрит , А. Гиорсо һәм Г. Сиборг тарафынан Берклиҙың Калифорния университеты ҡарамағында <sup>242</sup>Cm тиҙләтелгән α-киҫәксәләр менән нурландырып алынған{{Sfn|Киселёв|2008}}.

Калифорнийҙың беренсе ҡаты берләшмәләре — <sup>249</sup>Cf<sub>2</sub>O<sub>3</sub> һәм <sup>249</sup>CfOCl [[1958 йыл]]да етештерелгән.

== Исеменең килеп сығышы ==
Беркли ҡалаһындағы Калифорния университеты хөрмәтенә бирелгән, элемент шул ҡалала алынған булған. Авторҙар яҙыуынса, улар был исемдә быуат элек [[Америка]] асыусыларға [[Калифорния]]ға етеү нисек ауыр булһа, яңы элемент асылыуы ла шундай уҡ ауырлыҡ менән бирелеүен күрһәтергә теләгәндәр.

== Сығарып алыу ==
Бер грамм калифорний етештереү өсөн ядро реакторы[[Плутоний|нда плутонийҙы]] йәки [[кюрий]]ҙы оҙаҡ ваҡыт — 8 айҙан алып 1,5 йылдан тиклем нурланышҡа дусар итәләр. Һуңынан килеп сыҡҡан нурланыш продукттарынан калифорнийҙы химик юл менән айырып алалар.

Металлик калифорнийҙы [[литий]] менән CfF<sub>3</sub> калифорний фторидынан тергеҙеп алалар:

: <chem>CfF3 + 3 Li -> Cf + 3 LiF</chem>

йәки Cf<sub>2</sub>O<sub>3</sub> калифорний оксидын [[Кальций|кальций менән]]:

: <chem>Cf2O3 + 3 Ca -> 2 Cf + 3 CaO</chem>.

Башҡа актиноидтарҙан калифорнийҙы экстракцион һәм хроматографик ысул менән айыралар.

== Физиологик тәьҫире ==
<sup>252</sup>Cf радионуклиды бик ныҡ радиотактив ағыулы. Асыҡ һыу ятҡылыҡтары һыуында ПДК 1,33{{E|−4}} Бк/л.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{БРЭ|статья=Калифорний|id=|автор=Киселёв Ю. М.|том=12|страницы=521|ref=Киселёв}}
* {{Китап|заглавие=The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements|часть=Californium|издательство=[[Springer Science+Business Media]]|год=2006|isbn=978-1-4020-3555-5|издание=3rd|ref=Haire|автор=Haire, Richard G.|ответственный=Morss, Lester R.; Edelstein, Norman M.; Fuger, Jean}}
* {{Китап|заглавие=Concise Encyclopedia Chemistry|издательство=[[Walter de Gruyter]]|год=1994|ссылка=https://books.google.com/books?id=Owuv-c9L_IMC&printsec=frontcover|isbn=978-3-11-011451-5|ref=Jakubke|ответственный=Jakubke, Hans-Dieter; Jeschkeit, Hans}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Cf/key.html Калифорний на Webelements]
* [www.xumuk.ru/encyklopedia/1790.html Калифорний на сайте XuMuK.ru]
{{Тышҡы һытанмалар}}
 {{Периодическая система элементов}}

[[Категория:Радиоактив элементтар]]
[[Категория:Металдар]]
[[Категория:Химик элементтар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]