Кюрий битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}

'''Кюрий''' ({{lang-lat|Curium}}, Cm) — [[Менделеевтың периодик таблицаһы|Менделеевтың периодик таблицаһының]] 7-се осор элементы. Тәртип номеры — 96. трансуран синтезы элементы

== Символы ==
Кюрий элементының символы — Cm (''Кюрий'' тип уҡыла).{{-|left}}

== Тарихы ==
Плутоний менән бәйле эштәр тамамланғандан һуң, металлургия лабораторияһы тикшеренеүселәренең иғтибары яңы трансуран элементтарын синтезлауға һәм тәңгәлләшеүенә йүнәлтелә. Был эштә Г.Сиборг ., А. Гиорсо, Л. О. Морган һәм Р. А. Джеймс ҡатнашалар
[[1944 йыл]]да был элементтар [[Лантаноидтар|лантаноидтарҙың]] аналогы булып торғаны һәм айырым актиноидтар төркөмөнә ингәнлеге асыҡлана.

Беренсе булып [[1944 йыл]]да кюрий асыла. Уны  [[Плутоний-239|<sup>239</sup>Pu]] [[:ru:альфа-частицы|α-киҫәксәләр]] менән аттырғанда табалар.

: <math>\mathrm{{}^{239}_{94}Pu} + \mathrm{{}^{4}_{2}He} \rightarrow \mathrm{{}^{242}_{96}Cm} + \mathrm{{}^{1}_{0}n}</math>


Амерций менән кюрийҙы айырыуҙа ҙур ауырлыҡтар тыуа, сөнки химик йәһәттән улар бик оҡшаш. Бүленештең ҡатмарлылығы элементтарҙың тәүге атамаларында - «пандемониум» һәм «делириум» - сағылыш тапҡан, был латиндан тәржемә иткәндә «тамуҡ» һәм «һаташыу» тигәнде аңлата.

Кюрий [[1947 йыл]]да Л. В. Вернер һәм И.Перлман тарафынан гидроксид рәүешендә айырып алына.

== Этимологияһы ==
Исемен  [[Мария Склодовская-Кюри|Пьер һәм Мария Кюри ]] иҫтәлегенә ҡушҡандар.

== Сығарып алыу ==
Кюрийҙың билдәле бер изотоптарын атом реакторҙарында етештерәләр. Унда кюрий етерлек күләмдә туплағандан һуң, уны химик эшкәртеү ысулдары менән бүлеп алып, туплайҙар һәм кюрий оксиды итеп эшкәртәләр.

Кюрий — бик ҡиммәтле металл. Хәҙерге ваҡытта атом-төш технологияларының иң мөһим өлкәләрендә генә ҡулланыла. Шуға ҡарамаҫтан, АҠШ-та һәм Рәсәйҙә кюрий программалары бар.

Был уны кюрийгә ихтыяж тәҡдимдән бик күп тапҡыр артыҡ булыуы менән бәйле.

Академик В. А. Тартаковский етәкселегендәге РФА комиссияһының 2010 йылдың 23 апрелендәге хисабына ярашлы, [[:ru:Димитровград (Россия)|Димитровград]]) дәүләт ғилми-тикшеренеү үҙәгенең тикшеренеү реакторҙарында кюрий −244 етештереүҙең уникаль технологияһы тормошта ашырылған<ref>[http://ras.ru/news/shownews.aspx?id=b7e409dc-9744-4795-a4b5-54f156ea7d0a Отчет комиссии по проведению экспертизы работ Петрика В.И]</ref>.

== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==

*Кюрий// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 14-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

== Һылтанмалар ==
*[https://bigenc.ru/literature/text/2127358 Кюрий//Большая российская энциклопедия]{{Недоступная ссылка|date=March 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Cm/key.html Кюрий на Webelements]{{ref-en}}
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb096.htm Кюрий в Популярной библиотеке химических элементов], Издательство «Наука», 1977.

{{Тышҡы һытанмалар}}
{{Периодическая система элементов}}

[[Категория:Металдар]]
[[Категория:Радиоактив элементтар]]
[[Категория:Химик элементтар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]