Литва теле битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{язык
| имя = Литовский язык
| самоназвание = lietuvių kalba
| страны = [[Литва]], [[Белоруссия]], [[Польша]]
| официальный язык = * {{LIT}} 
* {{Флагификация|Евросоюз}}
* [[Файл:Baltic Assembly logo.svg|22px]] [[Балтийская ассамблея]]
'''Региональный или локальный официальный язык:''' <br>
'''{{POL}}'''
** [[Файл:POL województwo podlaskie flag.svg|border|18px]] <small>[[Подляское воеводство]]</small>
*** [[Файл:POL gmina Puńsk COA.svg|15px]] <small>[[Пуньск (гмина)|Сельская гмина Пуньск]]</small>
| регулирующая организация = Государственная комиссия литовского языка
| число носителей = свыше 3 млн чел. (2006)<ref name=ethnolit>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=lit Ethnologue report for language code:lit]</ref>
| рейтинг = 
| статус = В безопасности
| категория = [[Языки Евразии]]
| классификация = [[Индоевропейская семья]]
: [[Балто-славянские языки|Балто-славянская ветвь]]
:: [[балтийские языки|Балтийская группа]]
::: Восточнобалтийская подгруппа
| письмо = [[латиница]] ([[литовский алфавит]])
| ГОСТ 7.75–97 = лит 400
| ISO1 = lt
| ISO2 = lit
| ISO3 = lit
}}

'''Литва теле''' (үҙатамаһы — ''lietùvių kalbà'') — [[Литвалар|литвалылар теле]], [[Литва|Литваның рәсми теле]] һәм [[Европа берлеге|Евросоюздың]] рәсми телдәренең береһе. Литва телендә өс миллион самаһы кеше һөйләшә (күпселек өлөшө Литвала йәшәй). Литва теле хәҙерге [[латыш теле]], үле [[Прус теле|боронғо прус]] һәм ятвяж телдәре менән һинд-европа телдәре ғаиләһенең балтик төркөмөнә ҡарай.

Литва теленең беренсе [[Яҙма (Әлифба)|яҙма]] ҡомартҡылары һуң ғына, XVI быуатта барлыҡҡа килә, әммә хатта хәҙерге литва теле лә ярайһы архаик характерҙа (бигерәк тә [[Исем|исем үҙгәреше]] өлкәһендә) ҡалған<ref>{{Китап|автор=Mathiassen T.|заглавие=A Short Grammar of Lithuanian|место=Columbus|издательство=Slavica Publishers, Inc.|год=1996|pages=20|isbn=0-89357-267-5}}</ref>. Инноватив латыш теле менән сағыштырғанда, [[Фонетика|фонетик]] һәм морфологик яҡтан, консерватив литва теле прабалтик теленә күпкә яҡыныраҡ<ref>{{Китап|автор=Otrębski J.|том=I|заглавие=Gramatyka języka litewskiego|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1958|страницы=39—40}}</ref>.

Литва теле ике төп [[Диалект|һөйләшкә]]: аукштайт һәм жемайт һөйләштәренә бүленә. Хәҙерге әҙәби литва теле көнбайыш аукштайттар диалектына нигеҙләнгән.

Литва телендә 45 тартынҡы һәм 13 һуҙынҡы фонема (шул иҫәптән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә генә осрағандары ла). Тартынҡыларға йомшаҡлыҡ — ҡатылыҡ буйынса корреляция хас, һуҙынҡылар оҙонлоғо һәм ҡыҫҡалығы буйынса айырыла. Баҫым — хәрәкәтсән һәм тоник, ғәҙәттә, яҙыуҙа билдәләнмәй.

Морфологик төҙөлөшө буйынса литва теле — флектив һәм синтетик тел. Синтаксисы һүҙҙәрҙең сағыштырмаса иркен тәртибе менән характерлана, нигеҙҙә һүҙҙәр тәртибе типологияһы (SVO) төп һанала. Лексика күп осраҡта күптәнән килгән, үҙләштерелгән һүҙҙәр араһында славянизм һәм германизм өҫтөнлөк итә.

Литва яҙма теле 32 хәрефтән торған модификацияланған латин алфавитын файҙалана.

== Атамаһы тураһында ==
Литвалар теленең үҙатамаһы — ''lietùvių kalbà'' — һүҙмә-һүҙ «литвалар теле» тигәнде аңлата. Иҫке текстарҙа ''lietùviškas liežùvis'' (литва теленән калька) йәки ''полякса'' język litewski атамаһы осрай; литва телендә ''liežùvis'' — «тел» тигәне анатомик орган булараҡ ҡына аңлата.

''Lietuvà'' «Литва» һүҙе прабалтик ''*lei̯tuvā'' һүҙенән, тәүҙә уны lītus — «берег» тип аңлатҡандар<ref name="Фасмер">{{книга|автор=Фасмер М.|заглавие=Этимологический словарь русского языка|том=2|ссылка=|место=М.|издательство=Прогресс|год=1964–1973|страницы=502}}</ref><ref>{{книга|автор=Fraenkel E.|заглавие=Litauisches Etymologisches Wörterbuch|том=I|место=Heidelberg — Göttingen|издательство=Carl Winter Universitätsverlag — Vandenhoeck & Ruprecht|год=1962|seite=368−369}}</ref>, әммә был этимология семантик күҙлектән көсһөҙ — тарихи Литва яр буйында урынлашмаған булған<ref name="Zinkevičius12">{{книга|автор=Zinkevičius Z.|заглавие=Lietuvių kalbos istorija|место=Vilnius|издательство=Mokslas|год=1987|том=II: Iki pirmųjų raštų|pages=12}}</ref>.

А. А. Шахматов ''Lietuvà'' Арморика кельт һүҙен сағыштыра (урта-ирл. ''Letha'', {{lang-cy|Llydaw}} < ''*pḷtau̯-'') һәм балттар ул атаманы венет тигән кельт ҡәбиләһенән үҙләштергән<ref>{{статья|автор=Schachmatov A.|заглавие=Zu den ältesten slavisch-keltischen Beziehungen|ссылка=|издание=Archiv für slavische Philologie|год=1912|том=31|номер=|seite=81−82}}</ref>, ләкин был гипотеза башҡа ғалимдарҙа хуплау тапмаған<ref name="Фасмер"/><ref name="Zinkevičius12"/>.

Ян Отрембский иҫәпләүенсә, ''*lei̯tuvā'' һүҙе иң тәүҙә *-''ū''- — ''*lei̯tūs'' нигеҙе булған һәм ''*lei̯tā'' (''[[Вильнюс|Vilnius]]'' — йылға буйындағы урынды аңлата ''Vilnia'') < ''líeti'' «ҡойорға». Отрембский был [[Неман]] йылғаһы тип иҫәпләй<ref>{{книга|автор=Otrębski J.|том=I|заглавие=Gramatyka języka litewskiego|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1958|страницы=2−5}}</ref>.

К. Кузавинис<ref>{{статья|автор=Kuzavinis K.|заглавие=Lietuvos vardo kilmė|издание=Lietuvos TSR aukštųjų mokyklų darbai. Kalbotyra|год=1964|том=X|ссылка=http://baltnexus.lt/uploads/publikacijos/Kalbotyra/Kalbotyra%20X/10_03_K.%20Kuzavinis.pdf|pages=5−18}}</ref><ref>{{статья|автор=Kuzavinis K.|заглавие=Lietuvių upėvardžiai ''lie- (lei-)''|издание=Lietuvos TSR aukštųjų mokyklų darbai. Kalbotyra|год=1967|том=XVII|ссылка=|pages=135−137}}</ref>, ''Lietuvà'' һүҙе генетик яҡтан [[Летаука]] (''Lietauka'') гидронимы, Нярис ҡушылдығы атамаһы менән бәйле, тип фараз итә<ref>{{книга|автор=Zinkevičius Z.|заглавие=Lietuvių kalbos istorija|место=Vilnius|издательство=Mokslas|год=1987|том=II: Iki pirmųjų raštų|pages=13−14}}</ref>.

С. Каралюнас фаразына ярашлы<ref>{{статья|автор=Karaliūnas S.|заглавие=Lietuvos vardo kilme|издание=Lietuviu kalbotyros klausimai|год=1995|том=35|issn=0130-0172|pages=55−91}}</ref><ref>{{статья|автор=Karaliūnas S.|заглавие=Lietuvos vardo ir valstybingumo ištakos|ссылка=http://www.vartiklis.lt/voruta/tekstai/lietuva.htm#3|издание=[http://www.voruta.lt Voruta: Lietuvos istorijos laikraštis]|год=1998, vasario 14|номер=7(337)|issn=1392-0677}}</ref>, ''Lietuvà'' һүҙе башта хәрби формирование тигәнде, һәм иҫке исланд. lið, иҫке швед lith, ''lid'' һәм leide «ярандар, оҙатып йөрөүселәр, отряд, армия» тигәнде аңлата<ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|ссылка=|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=203|isbn=5-94282-046-5}}</ref>.

== Лингвогеография ==

=== Ареалы һәм һаны ===
[[Файл:Современный литовский язык - диалекты.gif|thumb|250px|Литва теленең таралыу картаһы|right]]
Литва теле башлыса Литвала, шулай уҡ литваларҙың бәләкәй генә автохтонлы ауылдарында таралған, тип һанайҙар<ref name="ЯМ94"/>: Польшаның төньяҡ-көнсығыш төбәктәрендә (2011 йылда 5408 кеше литва телен туған теле тип һанай, 5303 өйҙә ҡуллана)<ref>{{cite web|url=http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LUD_ludnosc_stan_str_dem_spo_NSP2011.pdf|format=pdf|author=|title=Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna|work=|publisher=Główny Urząd Statystyczny|datepublished=|accessdate=|lang=pl|description=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141027224238/http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LUD_ludnosc_stan_str_dem_spo_NSP2011.pdf|archivedate=2014-10-27}}</ref>, Белоруссияла (2009 йылғы мәғлүмәттәр буйынса, 5087 литванан 1597-һе генә литва телен туған тел тип күрһәткән<ref>{{cite web|url=http://www.belstat.gov.by/uploads/file/GU_demogr/5.8-0.pdf|format=|author=Национальный статистический комитет Республики Беларусь|title=Данные переписи 2009 года. Население по национальности и родному языку|work=|publisher=|datepublished=|accessdate=|lang=ru|description=}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171009183758/http://www.belstat.gov.by/uploads/file/GU_demogr/5.8-0.pdf |date=2017-10-09 }}</ref>, 277-һе өйҙә аралаша<ref>{{cite web|url=http://www.belstat.gov.by/uploads/file/GU_demogr/5.9-0.pdf|format=|author=Национальный статистический комитет Республики Беларусь|title=Данные переписи 2009 года. Население по национальности и языку, на котором обычно разговаривает дома:|work=|publisher=|datepublished=|accessdate=|lang=ru|description=}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210113092028/https://www.belstat.gov.by/uploads/file/GU_demogr/5.9-0.pdf |date=2021-01-13 }}</ref>), [[Россия|России]] (31 295 говорящих на 2010 год<ref>{{cite web|url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab6.xls|title=Итоги Всероссийской переписи населения 2010. Распространение языков|date=2001—2015|publisher=[[Федеральная служба государственной статистики]]|description=|archiveurl=|archivedate=}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180206181745/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab6.xls |date=2018-02-06 }}</ref>), [[Украина]]ла (2001 йылдан 7207 этник литвалыларҙан 1932-һе литва телен туған тел тип һанай<ref>{{cite web|url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/nationality_popul1/select_51/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=50&rz=1_1&rz_b=2_1%20&n_page=3|format=|author=|title=Всеукраинская перепись населения 2001. Распределение населения по национальности и родному языку|work=|publisher= |datepublished=|accessdate=|lang=ru|description=}}</ref>), [[Латвия]]ла (2011 йылда 24 479 этник литвалыларҙың 1819-ы туған тел тип һанай<ref>{{cite web|url=http://data.csb.gov.lv/pxweb/lv/tautassk_11/tautassk_11__tsk2011/TSG11-071.px/table/tableViewLayout1/?rxid=990536db-b060-4ba6-897a-64072e428807|title=Tautas skaitīšana 2011. TSG11-071. Pastāvīgo Iedzīvotāju Tautību Sadalījums Pa Statistikajiem Reģioniem, Republikas Pilsētām Un Novadiem Pēc Mājās Pārsvarā Lietotās Valodas 2011. Gada 1 Martā. Skatīt tabulu|publisher=Centrālās statistikas pārvaldes datubāzes|lang=lv|description=|archiveurl=|archivedate=}}</ref>), шулай уҡ АҠШ-тан сыҡҡан литвалылар (727 мең литва сығышлы халыҡтың 42 306-һы литва телендә һөйләшә<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/hhes/socdemo/language/data/other/detailed-lang-tables.xls|format=|author=|title= Detailed Languages Spoken at Home and Ability to Speak English for the Population 5 Years and Over for the United States:  2006-2008|work=|publisher= |datepublished=|accessdate=|lang=en|description=}}</ref>), [[Канада]]ла (2011 йылға ҡарата 7600 кеше, шулар араһынан 7245 кеше өсөн литва теле — берҙән-бер туған тел<ref>{{cite web|url=http://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2011/dp-pd/tbt-tt/Rp-eng.cfm?LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=0&GK=0&GRP=0&PID=103251&PRID=0&PTYPE=101955&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2011&THEME=90&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=|format=|author=|title=2011 Census of Canada|work=|publisher= |datepublished=|accessdate=|lang=|description=}}</ref>), [[Бразилия]]ла, [[Аргентина]]ла, [[Уругвай]]ҙа, [[Бөйөк Британия]]ла, [[Германия]]ла, [[Австралия]]ла литва телендә һөйләшеүселәр һаны — 3 001 430 кеше<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/language/lit|title=Lithuanian|lang=en|accessdate=2014-10-09}}</ref>; Литвала 2011 йылға ҡарата литва теле 2597488 кешенең туған теле<ref>Сумма указавших литовский язык в качестве единственного родного языка, указавших литовский язык в качестве первого родного языка из двух и указавших литовский язык в качестве второго языка из двух, по данным переписи населения Литвы 2011 года. См. [https://osp.stat.gov.lt/documents/10180/217110/Gyv_kalba_tikyba.pdf/1d9dac9a-3d45-4798-93f5-941fed00503f 2011 m. surašymas. Gyventojai pagal tautybę, gimtąją kalbą ir tikybą. 5,6 lentelės]</ref> һәм 302684 кеше өсөн сит тел ине<ref>[https://osp.stat.gov.lt/documents/10180/217110/Gyv+pagal+i%C5%A1silavinima_ir_kalbu_mokejima.pdf/b75c5e7a-e733-48fa-95e4-83d485c6726a 2011 m. surašymas. Gyventojai pagal išsilavinimą ir kalbų mokėjimą. 10 lentelė. Gyventojai pagal mokamas užsienio kalbas ir amžiaus grupes]</ref>.

XV быуаттан алып Бөйөк Литва кенәзлеге территорияһында поляк теле экспансияһы башлана. Литва субстратында перифериялағы поляк һөйләштәренең бер өлөшө формалаша, уларҙың ҡайһы бер һыҙаттары был субстрат тәьҫире менән бәйле<ref>{{книга|автор=[[Ананьева, Наталия Евгеньевна|Ананьева Н. Е.]]|заглавие=История и диалектология польского языка|издание = 2-е изд., испр.|место={{М.}}|издательство=УРСС|год=2004|страницы=103—108|isbn=978-5-397-00628-6}}</ref>.

АҠШ-та литва теле, тәү сиратта, лексикала инглиз теленең көслө йоғонтоһо менән ҡылыҡһырлана. Мәҫәлән, ''divòrsas'' «развод» (< {{lang-en|divorce}}), ''kìsas'' «поцелуй» (< {{lang-en|kiss}}), ''kãras'' «автомобиль» (< {{lang-en|car}}) — инглизцизмдар файҙаланыла. Семантик калькалар — мәҫәлән, ''šaukti'' «звонить» мәғәнәһендә «звать» йәки ''šaltis'' «простуда» ''cold'' «холод» мәғәнәһендә ҡулланыла. Шул уҡ ваҡытта, тел пуризмы сәйәсәте һөҙөмтәһендә литва әҙәби теленән киткәнлектән, Америка литва телендә славянизм төркөмө һаҡлана. Фонетика өлкәһендә литва әҙәби теле өсөн [h] һәм [f] маргиналь фонемалар ҡулланыу, шулай уҡ интонациялағы үҙгәрештәр билдәләнә. Морфология өлкәһендә хәҙерге заман нигеҙе һәм ҡылым инфинитивының нигеҙе вокализмын унификацияларға ынтылыу, төшөм йүнәлеше (залог) формаларынан ҡасыу, ҡылымдың йомшаҡ һәм ҡаты нигеҙҙәрен ҡатнаштырыу күҙәтелә<ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|ссылка=|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=411—414|isbn=5-94282-046-5}}</ref>.

=== Диалекттары ===
[[Файл:Map of dialects of Lithuanian language.png|thumb|300px|right|Литва теле диалекттары картаһы
{|
|-
|valign=top|
'''жемайт наречиеһы'''

{{legend|#986b1f|көнбайыш жемайт диалекты}}

төньяҡ жемайт диалекты:

{{legend|#e65c5c|кретинг һөйләштәре}}

{{legend|#e26399|тельшяй һөйләштәре}}

көньяҡ жемайт диалекты:

{{legend|#e8ec0e|варняй һөйләштәре}}

{{legend|#f3b317|расейняй һөйләштәре}}
|valign=top|
'''аукштайт наречиеһы'''

көнбайыш аукштайт диалекты:

{{legend|#34f762|шяуляй һөйләштәре}}

{{legend|#39841e|каунас һөйләштәре}}

{{legend|#61d31c|клайпеда һөйләштәре}}

көнсығыш аукштайт диалекты:

{{legend|#19d5b9|паневеж һөйләштәре}}

{{legend|#8cdde1|ширвинт һөйләштәре}}

{{legend|#427ec6|аникщяй һөйләштәре}}

{{legend|#07ddff|купишкис һөйләштәре}}

{{legend|#66a6e6|утен һөйләштәре}}

{{legend|#3c18ca|вильнюс һөйләштәре}}

{{legend|#aa51e7|Көньяҡ аукштайт (дзукий) диалект}}
|}
]]
{{main|Литва теле наречиелары}}
Әҙәбиәт теле ике төп һөйләшкә бүленә: аукштайт һәм жемайт наречиелары<ref name="ЯМ94">{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=94|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref> (был исемдәр — ''aukštaičių tarmės'' һәм ''žemaičių tarmės'' — происходят от литовских слов «высокий» һәм «низкий» литва һүҙҙәренән литва һүҙҙәренән килеп сыҡҡан һәм литва телендә һөйләшеүселәрҙең Неман йылғаһы ағымына ҡарата таралып ултырыуын аңлата. Аукштайт диалектында һөйләштәрҙең өс төп төркөмө айырыла: көнсығыш, көнбайыш һәм көньяҡ (дзук), жемайт диалектында — шулай уҡ өс: көнбайыш, төньяҡ һәм көньяҡ<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=149—150|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref>. ''dúona'' «хлеб» һүҙҙәренең тамырында һуҙынҡылары әйтелешенә ярашлы, көньяҡ жемайт һөйләштәрен йөрөтөүселәрҙе ''dū́nininkai'', төньяҡ-жемайт һөйләшен йөрөтөүселәрҙе — ''dóunininkai'', көнбайыш-жемайт һөйләштәрен йөрөтөүселәрҙе — ''dónininkai'' тип атайҙар<ref>{{книга|автор=Smoczyński W.|заглавие=Języki indoeuropejskie|часть=Języki bałtyckie|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1986|seite=865}}</ref>.

Жемайт һәм аукштайт диалекттары араһындағы айырма боронғо ҡәбилә бүленеше, курш субстратының жемайт диалектына йоғонтоһо, шулай уҡ Жемайтияның Литванан оҙайлы сәйәси бойондороҡһоҙлоғо менән бәйле. Аукштайт диалекты консерватив, ә жемайт теле инновацион, өҫтәүенә ҡайһы бер үҙенсәлектәре буйынса ул латыш теленә яҡынлаша<ref>{{книга|автор=Smoczyński W.|заглавие=Języki indoeuropejskie|часть=Języki bałtyckie|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1986|seite=864—865}}</ref>.

Заманса әҙәби литва теле көнбайыш аукштайт диалектына нигеҙләнгән<ref name="ЯМ95">{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=95|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

== Яҙмаһы ==
{{сдвоенное изображение|right|Auksa altorius latin.jpg|150|Auksa altorius cirillics.jpg|150|Бер үк  «Старый золотой алтарь» доғалығының ике сығарылышы. Һул яҡтағыһы 1864 йылда латиница ҡулланып нәшер ителгән һәм йәшерен булған. Уң яҡтағыһы 1866 йылда кириллица ҡулланып нәшер ителә һәм власть тарафынан рәсмиләштерелә һәм түләнә}}
[[Файл:Latin-Russian-Lithuanian keyboard.jpg|thumb|right|300px|Латин-урыҫ-литва клавиатураһы]]
XVI быуаттан литва теле яҙмаһы өсөн быуаттан быуатҡа тиклем бер аҙ үҙгәртелгән латин алфавиты ҡулланыла. 1860-сы йылдарҙың икенсе яртыһында башланған кириллица ''(а'', ''б'', ''в'', ''г'', ''д'', ''е'', ''ж'', ''з'', ''и'', ''к'', ''л'', ''м'', ''н'', ''о'', ''ô'', ''п'', ''р'', ''с'', ''т'', ''у'', ''ц'', ''ч'', ''ш'', ''щ'', ''ь'', ''ѣ'', ''ю'', ''я'', ''io'', ''iô'', ''й'', ''ў)'' ҡулланыуҙы индергәндәр һәм 1904 йылда латиницаға әйләнеп ҡайтҡандар<ref name="Дини369"/>.

Литва теленең хәҙерге алфавиты латин алфавитына нигеҙләнгән һәм 32 хәрефтән тора, шуларҙан 23 — латин алфавиты хәрефтәре (''Q'', ''W'', ''X'' хәрефтәре әлифбаға инмәй)<ref name="ЯМ95"/>. Хәҙерге заманда литва алфавиты Йонас Яблонскистың «Грамматика литовского языка» (''Lietuviškos kalbos gramatika'', 1901) хеҙмәтендә кодланған һәм литва алфавитын поляк алфавитынан алыҫлаштыра. Чех өлгөһө буйынса, ''v'' (''w'' урынына), ''š'' (''sz'' урынына), ''č'' (''cz'' урынына), ''ž'' (''ż'' урынына) хәрефтәре ҡулланыла башлаған. Оҙон ''u'' ''ū'' диакритик макрон ярҙамында, ә оҙон ''i'' — ''y'' ярҙамында билдәләнә башлаған<ref>{{книга|автор=Otrębski J.|том=I|заглавие=Gramatyka języka litewskiego|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1958|страницы=61—62}}</ref>.

{|
|
{|class="standard" style="text-align:center; font-family: Arial Unicode MS, Lucida Sans Unicode, sans-serif;"
! № !! Хәреф !! Атамаһы !! Әйтелеше (Халыҡ-ара фонетик алфавит (МФА)
|-
| 1
! [[A (латиница)|A a]]
| ''a''
| [ [[Неогубленный гласный заднего ряда нижнего подъёма|ɑ]] ]
|-
| 2
! [[Ą|Ą ą]]
| ''a nosinė''
| [ [[Неогубленный гласный заднего ряда нижнего подъёма|ɑ]]ː ]
|-
| 3
! [[B (латиница)|B b]]
| ''bė''
| [ [[Звонкий губно-губной взрывной|b]] ]
|-
| 4
! [[C (латиница)|C c]]
| ''cė''
| [ [[Глухая альвеолярная аффриката|t͡s]] ]
|-
| 5
! [[Č|Č č]]
| ''čė''
| [ [[Глухая постальвеолярная аффриката|t͡ʃ]] ]
|-
| 6
! [[D|D d]]
| ''dė''
| [ [[Звонкий альвеолярный взрывной|d]] ]
|-
| 7
! [[E (латиница)|E e]]
| ''e''
| [ [[Неогубленный гласный переднего ряда средне-нижнего подъёма|ɛ]] ] [ [[Ненапряжённый гласный переднего ряда нижнего подъёма|æ]]ː ]
|-
| 8
! [[Ę|Ę ę]]
| ''e nosinė''
| [ [[Ненапряжённый гласный переднего ряда нижнего подъёма|æ]]ː ]
|-
| 9
! [[Ė|Ė ė]]
| ''ė''
| [ [[Неогубленный гласный переднего ряда средне-верхнего подъёма|e]]ː ]
|-
| 10
! [[F (латиница)|F f]]
| ''ef''
| [ [[Глухой губно-зубной спирант|f]] ]
|-
| 11
! [[G (латиница)|G g]]
| ''gė''
| [ [[Звонкий велярный взрывной|g]] ]
|-
| 12
! [[H (латиница)|H h]]
| ''ha''
| [ [[Звонкий велярный спирант|ɣ]] ]
|-
| 13
! [[I (латиница)|I i]]
| ''i trumpoji''
| [ [[Ненапряжённый неогубленный гласный переднего ряда верхнего подъёма|ɪ]] ]
|-
| 14
! [[Į|Į į]]
| ''i nosinė''
| [ [[Неогубленный гласный переднего ряда верхнего подъёма|i]]ː ]
|-
| 15
! [[Y (латиница)|Y y]]
| ''i ilgoji''
| [ [[Неогубленный гласный переднего ряда верхнего подъёма|i]]ː ]
|-
| 16
! [[J (латиница)|J j]]
| ''jot''
| [ [[Палатальный аппроксимант|j]] ]
|}
| ||
|valign=top|
{|class="standard" style="text-align:center; font-family: Arial Unicode MS, Lucida Sans Unicode, sans-serif;"
! № !! Хәреф !! Атамаһы !! Әйтелеше ([[Международный фонетический алфавит|МФА]])
|-
| 17
! [[K (латиница)|K k]]
| ''ka''
| [ [[Глухой велярный взрывной|k]] ]
|-
| 18
! [[L (латиница)|L l]]
| ''el''
| [ [[веляризованный альвеолярный латеральный аппроксимант|ɫ]] ]
|-
| 19
! [[M (латиница)|M m]]
| ''em''
| [ [[Губно-губной носовой согласный|m]] ]
|-
| 20
! [[N (латиница)|N n]]
| ''en''
| [ [[Переднеязычный носовой согласный|n]] ]
|-
| 21
! [[O (латиница)|O o]]
| ''o''
| [ [[Огубленный гласный заднего ряда средне-нижнего подъёма|ɔ]] ] [ [[Огубленный гласный заднего ряда средне-верхнего подъёма|o]]ː ]
|-
| 22
! [[P (латиница)|P p]]
| ''pė''
| [ [[Глухой губно-губной взрывной|p]] ]
|-
| 23
! [[R (латиница)|R r]]
| ''er''
| [ [[Альвеолярные дрожащие согласные|r]] ]
|-
| 24
! [[S (латиница)|S s]]
| ''es''
| [ [[Глухой альвеолярный спирант|s]] ]
|-
| 25
! [[Š|Š š]]
| ''eš''
| [ [[Глухой постальвеолярный спирант|ʃ]] ]
|-
| 26
! [[T (латиница)|T t]]
| ''tė''
| [ [[Глухой альвеолярный взрывной|t]] ]
|-
| 27
! [[U (латиница)|U u]]
| ''u''
| [ [[Ненапряжённый огубленный гласный заднего ряда верхнего подъёма|ʊ]] ]
|-
| 28
! [[Ų|Ų ų]]
| ''u nosinė''
| [ [[Огубленный гласный заднего ряда верхнего подъёма|u]]ː ]
|-
| 29
! [[Ū|Ū ū]]
| ''u ilgoji''
| [ [[Огубленный гласный заднего ряда верхнего подъёма|u]]ː ]
|-
| 30
! [[V (латиница)|V v]]
| ''vė''
| [ [[Губно-зубной аппроксимант|ʋ]] ]
|-
| 31
! [[Z (латиница)|Z z]]
| ''zė''
| [ [[Звонкий альвеолярный сибилянт|z]] ]
|-
| 32
! [[Ž|Ž ž]]
| ''žė''
| [ [[Звонкий постальвеолярный спирант|ʒ]] ]
|}
|}

Алғы рәт һуҙынҡылары алдында тартынҡыларҙы палатализациялау яҙыуҙа бер нисек тә өҫтәмә билдәләнмәй, артҡы рәт һуҙынҡылары алдында палатализациялауҙа ''i'': ''čià'' хәрефе [t͡ʃʲɛ] — «здесь» файҙаланыла<ref>{{книга|автор=Mathiassen T.|заглавие=A Short Grammar of Lithuanian|место=Columbus|издательство=Slavica Publishers, Inc.|год=1996|pages=23—24|isbn=0-89357-267-5}}</ref>.

== Тарихы ==
[[Файл:Baltic Tribes c 1200RU.svg|thumb|250px|right|XII быуат ахырында — XIII быуат башында балт ҡабиләләренең таралып ултырыуы]]
[[Файл:Lithuanian language in the 16th century.png|right|thumb|XVI быуатта литва теленең таралыуы (осраған топонимдарҙың йышлыҡ мәғлүмәтенән сығып)<ref>''[[Зинкявичюс, Зигмас|Zigmas Zinkevičius]]''. Lietuvių tautos kilmė. — 2005 — С. 230{{ref-lt}}</ref>]]
[[Файл:Lithuanian language in European language map 1741.jpg|thumb|right|Литва теле (1741)<ref name="bumblauskas_sen_liet_ist">''[[Бумблаускас, Альфредас|Alfredas Bumblauskas]]''. Senosios Lietuvos istorija, 1009—1795. (История древней Литвы: 1009—1795) — Vilnius: R. Paknio leidykla, 2005. — ISBN 9986-830-89-3{{ref-lt}}</ref>]]
[[Файл:Oldest surviving writing in Lithuanian language.jpg|thumb|right|1503-1515 йылдар менән билдәләнгән литва теленең иң иртә яҙма ҡомартҡыһы. Китаптың һуңғы битендә ҡулдан яҙылған «Tractatus sacerdotalis» доғаһы, Страсбург]]
[[Файл:Mazvydo katekizmas.jpg|thumb|right|Мартинас Мажвидас катехизисының, литва телендәге тәүге китаптың, титул бите, 1547 йыл]]
Латыш, прус һәм ятвяж телдәре менән бер рәттән литва теле лә прабалтик телгә барып тоташа.

Литва һәм латыш телдәре араһында бүленеш б. э. т. I быуатында башланған, ә V—VII быуаттар дауамында был телдәр тулыһынса бүленгән<ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|ссылка=|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=195|isbn=5-94282-046-5}}</ref><ref>{{книга|автор=Petit D.|заглавие=Untersuchengen zu den baltischen Sprachen|ссылка=https://archive.org/details/untersuchungenzu00peti|место=Leiden — Boston|издательство=Brill|год=2010|страницы=[https://archive.org/details/untersuchungenzu00peti/page/n33 26]|isbn=978-90-04-17836-6}}</ref>. Яҡынса XIII—XIV быуаттарҙа литва телендә төп: аукштайт һәм жемайт наречиелары формалаша, артабан уларҙың тағы үҙ диалекттары барлыҡҡа килгән.

Литва теленең фонетикаһы һәм фонологияһы прабалтик торошо менән сағыштырғанда бик аҙ ғына үҙгәргән<ref>{{книга|автор=Smoczyński W.|заглавие=Języki indoeuropejskie|часть=Języki bałtyckie|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1986|seite=846}}</ref>.

Мөһим инновациялар булып түбәндәгеләр тора<ref>{{книга|автор=Smoczyński W.|заглавие=Języki indoeuropejskie|часть=Języki bałtyckie|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1986|seite=845—847}}</ref><ref>{{книга|автор=Bičovský J.|заглавие=Vademecum starými indoevropskými jazyky|ссылка=|место=Praha|издательство=Nakladatelství Univerzity Karlovy|год=2009|страницы=164|isbn=978-80-7308-287-1}}</ref>:

* үҙләштереүҙәр арҡаһында ''z'' ''s'' фонемаһының аллофоны булыуҙан туҡтай һәм үҙ аллы фонема статусына эйә була;
* прабалтик йомшаҡ ''ť'' һәм ''ď'' XIV быуат тирәһендә ''č'' һәм ''dž'' күскән;
* XVI быуат тирәһендә ''ā'' ''ō''-гә күсә (''*brālis'' > ''brolis'' «брат»);
* шартлаулы тартынҡылар алдынан килеүсе һуҙынҡы + ''n'' танау тартынҡыһы ойоштормалары йәки пауза менән танау һуҙынҡыларына күсте (''ką́sti'' «кусать» ''kánda'' «он кусает» янында); һуңғараҡ [[назализация]] юғала; ''p'', ''b'' ирен-ирен тартынҡылары янында ''n'' танау тартынҡыһы ''m''-ға әйләнгән (''tampa'' «он становится» ''anka'' «он слепнет» янында).
* оҙон аҙаҡҡы һуҙынҡылар ҡыҫҡара (''*tā́'' > ''tà'' «та»).

Литва әҙәби теленең тарихын киләһе этаптарға бүләләр<ref>Jonas Palionis. Lietuvių literatūrinės kalbos istorija. — Vilnius: Mokslas, 1979{{ref-lt}}</ref><ref>Jonas Palionis. Lietuvių literatūrinė kalba XVI-XVIIa. — Vilnius: Mintis, 1967{{ref-lt}}</ref><ref>Jonas Palionis. Lietuvių rašomosios kalbos istorija. — Vilnius: «Mokslo ir enciklopedijų leidykla», 1995{{ref-lt}}</ref><ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=149—150|страниц=96|isbn=5-87444-225-1}}</ref><ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=367|isbn=5-94282-046-5}}</ref>:
* I. боронғо осор (XVI—XVIII быуаттар):
# XVI—XVII быуаттар осоро. Әҙәби телде барлыҡҡа килтереүгә тәүге аҙымдар;
# XVIII быуат осоро. Әҙәби тел менән халыҡ һөйләштәре араһында өҙөклөк барлыҡҡа килеүе;
* II. яңы осор:
# XIX быуаттың тәүге яртыһынан 1883 йылға тиклем («Аушра» журналын ойоштороу); әҙәби телдең аҡрынлап көньяҡ-көнбайыш аукштайт һөйләштәре нигеҙенә күсеүе;
# XIX быуат тамамланыуынан башлап XX быуат башына тиклем (1883—1919); тулыһынса көньяҡ-көнбайыш аукштайт нигеҙенә күсеү, әҙәби норманы тотороҡландырыу;
# Литва Республикаһы осоро (1919—1940); әҙәби норманы кодификациялау, литва әҙәби телен ҡулланыу өлкәһен киңәйтеү;
# СССР составындағы Литва ССР-ы осоро (1940—1990); коммуникацияның күпселек өлкәләренә әҙәби телдең үтеп инеүе;
# Бойондороҡһоҙлоҡ яуланғандан һуң (1991 йылдан алып әлеге көнгә тиклем) осор; коммуникацияның бөтә өлкәләрендә әҙәби телде артабан таратыу.

Литва теленең иң боронғо яҙма ҡомартҡыһы 1503 йылда яҙылған һәм Страсбургта сығарылған «''Tractatus sacerdotalis''» китабының һуңғы битенә яҙылған («Аве Мария» һәм «Никейский Символ веры») доғаларынан тора. Ул Страсбургта баҫылған китаптың һуңғы битендә яҙылған доғаларҙан («Аве Мария» һәм «Никей дине символы») ғибәрәт. Текст дзукия диалектына таяна һәм, күрәһең, элгәрге төп нөсхәнән күсереп алынғандыр<ref name="bumblauskas_sen_liet_ist" />.

Китап баҫыу 1547 йылда, литва теленең үҙәк әҙәби төрөндә<ref name="Z. Zinkevičius 1988">Z. Zinkevičius, Lietuvių kalbos istorija III, Senųjų raštų kalba, 1988.</ref> (по другим данным — на западном варианте литовского языка<ref name="bre"/> яҙылған (башҡа мәғлүмәттәр буйынса — литва теленең көнбайыш вариантында) һәм Кёнигсбергта (хәҙер Калининград) нәшер ителгән, Мартинас Мажвидас катехизисынан<ref>[http://www.atmintis.mb.vu.lt/kolekcijos/VUB01_000408215/puslapiai Отсканированный экземпляр катехизиса Мартинаса Мажвидаса 1547 года издания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170222205154/http://www.atmintis.mb.vu.lt/kolekcijos/VUB01_000408215/puslapiai |date=2017-02-22 }} — на сайте [[Библиотека Вильнюсского университета|библиотеки Вильнюсского университета]]</ref> башланған. Китапта «Лёгкая и скорая наука чтения и письма» «Уҡыу һәм яҙыуҙың еңел һәм шәп фәне» тигән тәүге литва дәреслеге бар, унда автор 4 биттә алфавит һәм үҙе уйлап тапҡан бер нисә грамматик термин килтерә<ref>{{книга|автор=Kabelka J.|заглавие=Baltų filologijos įvadas|место=Vilnius|издательство=Mokslas|год=1982|страницы=121}}</ref>. Бөйөк Литва кенәзлеге биләмәһендә сығарылған тәүге китап — 1595 йылда Вильно (Вильнюс) ҡалаһында сыҡҡан һәм әҙәби литва теленең үҙәк вариантында<ref name="bre"/> яҙылған Михаил Даукшиҙың католик катехизисы; шулай уҡ ул литва телендә сыҡҡан тәүге китап булып тора<ref>[http://www.atmintis.mb.vu.lt/kolekcijos/VUB01_000408123/puslapiai Отсканированный экземпляр катехизиса Микалоюса Даукши 1595 года издания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170302025851/http://www.atmintis.mb.vu.lt/kolekcijos/VUB01_000408123/puslapiai |date=2017-03-02 }} — на сайте [[Библиотека Вильнюсского университета|библиотеки Вильнюсского университета]]</ref>.

1620 йылда литва теленең көнсығыш яҙма диалектында («баш ҡала» диалектында)<ref name="Z. Zinkevičius 1988"/> литва теленең тәүге һүҙлеге — Константинас Ширвидастың «''Dictionarium trium linguarum''» барлыҡҡа килә<ref>[http://www.atmintis.mb.vu.lt/kolekcijos/VUB01_000362092/puslapiai Отсканированный экземпляр словаря К. Ширвидаса 1642 года издания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190129183318/http://www.atmintis.mb.vu.lt/kolekcijos/VUB01_000362092/puslapiai |date=2019-01-29 }} — на сайте [[Библиотека Вильнюсского университета|библиотеки Вильнюсского университета]]</ref>, һуңынан ул биш тапҡыр баҫылған. 1653 йылда Даниил Клейндың «''Grammatica Litvanica''» Грамматика дәреслеге нәшер ителә<ref>[http://www.atmintis.mb.vu.lt/kolekcijos/VUB01_000393996/puslapiai Отсканированный экземпляр учебника грамматики Даниила Клейна 1653 года издания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190129183323/http://www.atmintis.mb.vu.lt/kolekcijos/VUB01_000393996/puslapiai |date=2019-01-29 }} — на сайте [[Библиотека Вильнюсского университета|библиотеки Вильнюсского университета]]</ref>.

З. Зинкявичюс концепцияһына ярашлы, XVII быуатта литва теленең өс әҙәби төрө: прус (көнбайыш аукштайт һөйләштәре нигеҙендә), үҙәк (Кедайняй ҡалаһы тирә-яғының көнбайыш аукштайт һөйләштәре нигеҙендә) һәм көнсығыш (көнсығыш аукштайт һөйләшенә таянған вильнюс койнаһы нигеҙендә) бар<ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=323—324|isbn=5-94282-046-5}}</ref>. Тәүгеһе — Бәләкәй Литвала, икенсеһе һәм өсөнсөһө — Литваның Бөйөк кенәзлегендә ҡулланылған. Төп вариантта — М. Даукша һәм М. Петкявичюс, ә көнсығыш вариантында — К. Ширвидас һәм Й. Якнавичюс яҙған<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=149—150|страниц=94—95|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

XVIII быуатҡа әҙәби литва теленең көнсығыш варианты Вильнола поляк йоғонтоһо арҡаһында юҡҡа сыға, шул уҡ быуатта үҙәк вариант насарлана; Көнсығыш Пруссияла ғына литва теле үҫешен дауам иткән<ref name="bre"/>. Литва телендә нәфис әҙәбиәттең барлыҡҡа килеүе Пруссияла йәшәгән Кристионас Донелайтис исеме менән бәйле<ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=364|isbn=5-94282-046-5}}</ref>.

Литва милли үҙаңының һәм әҙәбит теленең аяҡҡа баҫыуында Август Шлейхерҙың «Руководство по литовскому языку» ''нем.'' Handbuch der litauischen Sprache (1856—1857) хеҙмәте мөһим роль уйнай, ул литва теле консерватизмының юғары дәрәжен һәм уның абруйлы боронғо, латин, боронғо грек һәм санскрит телдәре кеүек абруй төрҙәре менән оҡшашлығын күрһәтә<ref>{{книга|автор=Otrębski J.|том=I|заглавие=Gramatyka języka litewskiego|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1958|страницы=57}}</ref>. Һуңыраҡ Джавахарлал Неру, литва теле башҡа европа телдәренә ҡарағанда ла санскритҡа яҡыныраҡ тора, тип яҙған<ref>{{книга|автор=Неру Д.|заглавие=Открытие Индии|оригинал=The Discovery of India|ответственный=Перевод с английского; переводчики: В. В. Исакович, Д. Э. Кунина, И. С. Кливанская, В. Н. Павлов; редактор перевода В. Н. Мачавариани|место=М.|издательство=[[Издательство иностранной литературы]]|страницы=175|год=1955}}</ref>. Литва һәм саскрит һүҙҙәренең төгәл тап килеүе лә билдәләнде, мәҫәлән: ''sūnùs'' «сын», ''naktìs'' «ночь», ''pãdas'' «подошва»<ref name="Sov">{{книга|заглавие=Советская Литва|ответственный=Б. Абрайтене, Т. Адомонис, А. Алексеюнас и др. Гл. ред. Й. Зинкус|часть=Литовский язык|страницы=206—212|год=1982|место=Вильнюс|издательство=Мокслас|тираж=25000}}</ref>.

[[Файл:Edict of Muravyov in 1864.jpg|thumb|right|200px|Муравьёв эдикты]]
1795 йылда, Речь Посполитая өсөнсө тапҡыр бүленгәндән һуң, Литва Рәсәй империяһы составына ингәс, Литвала урыҫлаштырыу башлана<ref name="bre"/>. Ул ваҡытта литва теленең үҫешенә жемайт диалектында яҙған Симонас Даукантас һәм Мотеюс Валанчюс булышлыҡ итә<ref name="bre"/>. 1864 йылда, 1863 йылдың ғинуарҙағы ихтилалынан һуң, Вильна губернаһының генерал-губернаторы Михаил Муравьёв матбуғатта литва латиницаһын тыйыу индерә.

Уның урынына «Граждан шрифты» — И. П. Корнилов әҙерләгән кириллица хәрефтәре менән литва яҙыуы индерелә. Литва китаптары сит илдә, Көнсығыш Пруссияла һәм Американың Берләшкән штаттарында баҫтырылыуын дауам итә. Яза ҡаты булыуға ҡарамаҫтан, китаптар менән илде китап ташыусылар тәьмин итә. 1904 йылда тыйыу бөтөрөлә<ref name="Дини369">{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=369|isbn=5-94282-046-5}}</ref>.

XX быуатта көньяҡ-көнбайыш аукштайт һөйләштәре нигеҙендә берҙәм әҙәби норма булдырыу әүҙем барған. Унификацияла «Аушра» һәм «Варпас» журналдары, шулай уҡ Й. Яблонскис һәм К. Буга кеүек тел белгестәренең эшмәкәрлеге мөһим роль уйнай<ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=376|isbn=5-94282-046-5}}</ref>.

Тел пуризмы тулҡынында Яблонскис литва лексикаһында лакуна тултырырға йәки үҙләштереүҙәрҙе һәм полонизмдарҙы ҡыҫырыҡлап сығарырға тейешле неологизмдар тыуҙырған: ''añtžmogis'' «сверхчеловек» (от ''añt'' «на, над» и ''žmogùs'' «человек», [[Калька (лингвистика)|калька]] с {{lang-de|Übermensch}}), ''turinỹs'' «содержание» (от ''turė́ti'' «иметь»), ''degtùkas'' «спичка» (от ''dègti'' «жечь»), ''mokyklà'' «школа» (от ''mókyti'' «учить»), ''laĩkrodis'' «часы» (от ''laĩkas'' «время» и ''ródyti'' «показывать», ''dziẽgorius'').

Күп һүҙҙәр иҫке текстарҙан йәки һөйләштәрҙән алынған, мәҫәлән, ''vir̃šininkas'' «начальник» (өлкән көтөүсе тигән диалект аңлатмаһынан — от ''viršùs'' «верх», ''načalnikas'' русизмын ҡыҫырыҡлап сығара), ''mirtìs'' «смерть» (''smer̃tis'' славянизмын ҡыҫырыҡлап сығара), ''váistas'' «лекарство» (''liẽkarstvos'' славянизмын ҡыҫырыҡлап сығара). Әммә бөтә неологизмдар ҙа ҡулланыш тапмай: мәҫәлән, ''dirbtuvas'' «машина» (''dìrbti'' «работать»), ''krautuvė'' «музей», ''tolkalbis'' «телефон» (''tolì'' «далеко» һәм ''kalbė́ti'' «говорить» һүҙҙәре), ҡайһы бер үҙләштермәләр ''mašinà'', ''muziẽjus'', ''telefònas'' ҡулланыш тапмай һәм телдә һаҡланмай<ref>{{книга|автор=Otrębski J.|том=I|заглавие=Gramatyka języka litewskiego|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1958|страницы=59—60}}</ref><ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=378|isbn=5-94282-046-5}}</ref>.

Литваның СССР-ға ҡушылыуынан һуң рус теленең литва теленә йоғонтоһо арта. Литва-рус билингвизмы үҫешә. Рус телен белеү ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарағанда ир-егеттәр араһында күберәк таралған була, һәм был СССР-ҙа мотлаҡ хәрби йөкләмә менән бәйле. Рус теле йышыраҡ ҡалаларҙа һәм һуғыштан һуң урыҫ телле халыҡтың күпләп килеүе менән бәйле райондарҙа ҡулланылған.

Рус теле административ өлкәлә литва телен ҡыҫырыҡлап сығарҙы һәм ул, производство инструкцияһы теле сифатында, киң мәғлүмәт сараларында һәм мәғарифта әүҙем ҡулланылған. Быларҙың барыһы ла рус теленән литва теленә үҙләштерелгән һүҙҙәр һәм ҡалыптар ағымын тыуҙырған. Шуның менән бергә Литва милли мәҙәниәте сәскә атҡан һәм литва телен ҡулланыу даирәһе киңәйә барған<ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=386—388|isbn=5-94282-046-5}}</ref>.

СССР тарҡалғандан һуң, литва теле Литваның дәүләт теле булып китә, ә урыҫ телен файҙаланыу сикләнә; аҙ һанлы милләттәр араһында литва телен белгән кешеләрҙең һаны арта башлай; литва телен контролдә тотоу менән шөғөлләнгән дәүләт учреждениеларының эше әүҙемләшә<ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=398—399|isbn=5-94282-046-5}}</ref>.

== Лингвистик характеристикаһы ==

=== Фонетика һәм фонология ===

==== Һуҙынҡылар ====
Литва монофтонгтары<ref>{{книга|автор=Mathiassen T.|заглавие=A Short Grammar of Lithuanian|место=Columbus|издательство=Slavica Publishers, Inc.|год=1996|pages=26—27|isbn=0-89357-267-5}}</ref><ref name="ЯМ97">{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=97|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref>:

{| cellspacing=0
|'''Ҡыҫҡа һуҙынҡылар:'''
| ||
|'''Оҙон һәм ҡыҫҡа һуҙынҡылар:'''
|-
|
{| class="wikitable" style="border-collapse: collapse;text-align:center;"
!style="width:100px"  rowspan="2" | Күтәрелеше
! colspan="3" | Рәт
|-
!style="width:100px" |'''Алғы рәт һуҙынҡылары'''
!style="width:100px" |'''Алғы түгел'''
|-
|Юғары
|ɪ
|ʊ
|-
|Урта
|ɛ
|(ɔ)
|-
|Түбәнге
|
|a
|}
| ||
|
{| class="wikitable" style="border-collapse: collapse;text-align:center;"
!style="width:100px"  rowspan="2" | Күтәрелеше
! colspan="3" | Рәт
|-
!style="width:100px" |Алғы
!style="width:100px" |'''Алғы түгел'''
|-
|Юғары
|iː
|uː
|-
|Урта
|eː
|oː
|-
|Түбәнге
|æː
|aː
|}
|}

Ҡыҫҡа ''o'' үҙләштергән һүҙҙәр ҙә генә осрай. Бынан тыш, ҡайһы бер тел йөрөтөүселәр ҡыҫҡа ''ɛ''-ны (асыҡ) ''e'' (ябыҡ) һымаҡ әйтәләр<ref name="ЯМ97"/><ref>{{книга|автор=Mathiassen T.|заглавие=A Short Grammar of Lithuanian|место=Columbus|издательство=Slavica Publishers, Inc.|год=1996|pages=27|isbn=0-89357-267-5}}</ref>. Бөтә морфологик позицияларҙа булмаһа ла, һуңғы булмаған ижектә ''ɛ'' һәм ''a'' циркумфлекс аҫтында, ҡағиҙә булараҡ, оҙоная<ref>{{книга|автор=Mathiassen T.|заглавие=A Short Grammar of Lithuanian|место=Columbus|издательство=Slavica Publishers, Inc.|год=1996|pages=28—29|isbn=0-89357-267-5}}</ref><ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=102|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

Литва телендә фәҡәт үҙләштергән һүҙҙәр ҙә генә осраусы алты төп дифтонг (''ei'', ''ai'', ''ui'', ''au'', ''ie'', ''uo''), һәм шулай уҡ өс дифтонг (''oi'', ''ou'', ''eu'') бар. ''ie'' һәм ''uo'' дифтонгтары йыш ҡына редукцияланған икенсе элемент менән ([i̯ə] һәм [u̯ə]) ҡулланыла. Бынан тыш, ''e'', ''a'', ''u'', ''i'' һуҙынҡыларының ''r'', ''l'', ''n'', ''m'' танау (сонор) өндәре менән ҡушылыуы дифтонглашыу (ярым дифтонгтар) тип иҫәпләнә<ref>{{книга|автор=Mathiassen T.|заглавие=A Short Grammar of Lithuanian|место=Columbus|издательство=Slavica Publishers, Inc.|год=1996|pages=30—31|isbn=0-89357-267-5}}</ref>.

==== Тартынҡылар ====
Литва телендә 45 тартынҡы фонема (шул иҫәптән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә генә осрағандарын да индереп). /j/-нан башҡа, бөтә тартынҡылар йомшаҡ палатализацияһына инә<ref>{{книга|автор=Mathiassen T.|заглавие=A Short Grammar of Lithuanian|место=Columbus|издательство=Slavica Publishers, Inc.|год=1996|pages=21|isbn=0-89357-267-5}}</ref>.

Литва теленең консонантизм системаһы (фонемаларҙың позицион варианттары йәки үҙләштереүҙәрҙә генә осраған фонемалар йәйә эсенә алынған); һул яҡтағы ярашҡан парҙарҙа — һаңғырау тартынҡылар, уң яҡта — яңғырау тартынҡылар бар)<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=98|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref>:

{| class="wikitable" style="text-align: center"
|- style="vertical-align: center; height: 3em"
| style="font-size: 90%;" | Артикуляция ысулы ↓
! style="width: 4em;" | Ирен тартынҡылары
! style="width: 4em;" | Ирен-теш тартынҡылары
! style="width: 4em;" | Теш араһы тартынҡылары
! style="width: 4em;" | Альвеоляр тартынҡылар
! style="width: 4em;" | Палаталь тартынҡылар
! style="width: 4em;" | Тел арты тартынҡылары
|-
|-
! style="text-align:left" | Шартлаулы тартынҡылар
| class="nounderlines" | {{МФА2||p}} {{МФА2||p|ʲ}}<br>{{МФА2||b}} {{МФА2||b|ʲ}}
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" | {{МФА2||t}} ({{МФА2||t|ʲ}})<br>{{МФА2||d}} ({{МФА2||d|ʲ}})
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" | {{МФА2||k}} {{МФА2||k|ʲ}}<br> {{МФА2||g}} {{МФА2||g|ʲ}}
|-
|-
! style="text-align:left" | Танау тартынҡылары
| class="nounderlines" | {{МФА2||m}} {{МФА2||m|ʲ}}
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" | {{МФА2||n}} {{МФА2||n|ʲ}}
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
|-
|-
! style="text-align:left" | Ҡалтыраулы тартынҡылар
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" | {{МФА2||r}} {{МФА2||r|ʲ}}
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
|-
|-
! style="text-align:left" | Аффрикаттар
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" | {{МФА2||t͡s}} ({{МФА2||t͡s|ʲ}})<br>{{МФА2||d͡z}} ({{МФА2||d͡z|ʲ}})
| class="nounderlines" | ({{МФА2||ʧ}}) {{МФА2||ʧ|ʲ}}<br>({{МФА2||dʒ}}) {{МФА2||dʒ|ʲ}}
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
|-
|-
! style="text-align:left" | Фрикатив тартынҡылар
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" | ({{МФА2||f}}) ({{МФА2||f|ʲ}})
| class="nounderlines" | {{МФА2||s}} {{МФА2||s|ʲ}}<br> {{МФА2||z}} {{МФА2||z|ʲ}}
| class="nounderlines" | {{МФА2||ʃ}} {{МФА2||ʃ|ʲ}}<br> {{МФА2||ʒ}} {{МФА2||ʒ|ʲ}}
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" | ({{МФА2||x}}) ({{МФА2||x|ʲ}})<br>[[Яңғырау веляр спирант|(ɣ)]] ({{МФА2||ɣ|ʲ}})
|-
|-
! style="text-align:left" | ярым һуҙынҡы аппроксиманттар
| class="nounderlines" | {{МФА2||ʋ}} {{МФА2||ʋ|ʲ}}
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" | {{МФА2||j}}
| class="nounderlines" |
|-
|-
! style="text-align:left" | тел эргәһе тартынҡылары
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" | {{МФА2||ɫ}} {{МФА2||l|ʲ}}
| class="nounderlines" |
| class="nounderlines" |
|}

Веляр тартынҡылар ''k'' и ''g'' алдынан /n/-дың позицион варианты артҡы телле /ŋ/ хәлендә.

==== Просодия ====
Литва телендә баҫым — күсмә һәм тоник (музыкаль баҫымлы). Яҙыуҙа ғәҙәттә баҫым күрһәтелмәй; уҡыу, ғилми әҙәбиәткә һәм һүҙлектәргә ҡағылмай. Ике интонация бар — тик оҙон һуҙынҡылар ижегендә генә билдәләнгән акут (''tvirtaprãdė'') һәм циркумфлекс (''tvirtagãlė''). Ҡыҫҡа ижектәр баҫымлы булыуы мөмкин, ләкин интонация менән айырылмай. Акут әйтелешендә ижектең беренсе мораһында, ә циркумфлексҡа — икенсе морала тон күтәрелеүе хас. Яҙмала ҡыҫҡа баҫымлы ижектәр (`) грависы менән билдәләнә; акут һәм циркумфлекс ярашлы юл өҫтөнә ҡуйылған [[акут|´]] и <math>\hat{ }</math>(͂) менән билдәләнә һәм шуның менән бергә дифтонгтарҙа һәм циркумфлекс интонациялы дифтонг ойоштормаларында <math>\hat{ }</math>(͂) билдәһе ойошторманың икенсе хәрефенә ҡуйыла{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=46—48}}<ref>{{книга|автор=Mathiassen T.|заглавие=A Short Grammar of Lithuanian|место=Columbus|издательство=Slavica Publishers, Inc.|год=1996|pages=33|isbn=0-89357-267-5}}</ref><ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=98—99|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref><ref>{{книга|автор=Petit D.|заглавие=Untersuchengen zu den baltischen Sprachen|ссылка=https://archive.org/details/untersuchungenzu00peti|место=Leiden — Boston|издательство=Brill|год=2010|pages=[https://archive.org/details/untersuchungenzu00peti/page/n68 61]|isbn=978-90-04-17836-6}}</ref><ref>{{книга|автор=Olander Th.|заглавие=Balto-Slavic Accentual Mobility|ссылка=https://archive.org/details/baltoslavicaccen00olan|место=Berlin-New York|издательство=Mouton de Gruyter|год=2009|pages=[https://archive.org/details/baltoslavicaccen00olan/page/n9 102]|isbn=978-3-11-020397-4}}</ref>. Ләкин гравис билдәһе ''ùi'' дифтонгында һәм ''ìr'', ''ùr'', ''ìl'', ''ùl'', ''ìm'', ''ùm'', ''ìn'', ''ùn''дифтонглы ойоштормаларҙа акут интонацияһы билдәләнә<ref>{{книга|автор=Smoczyński W.|заглавие=Języki indoeuropejskie|часть=Języki bałtyckie|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1986|seite=848}}</ref>. Өҫтәүенә, ҡайһы бер һүҙҙәрҙә, төп баҫымдан тыш, ғәҙәттә, һүҙлектәрҙә билдәләнмәгән (''šalutìnis kir̃tis'') өҫтәмә баҫым йәки хатта шундай ике баҫым бар: мәҫәлән, ''peñkiasdešimt'' һүҙендә билдәләнмәгән баҫым икенсе ''e''-ға төшә<ref>{{книга|автор=Vaitkevičiūtė V.|заглавие=Bendrinės lietuvių kalbos kirčiavimas|часть=Dvikirčiai ir trikirčiai žodžiai|место=Kaunas|издательство=Šviesa|год=2004|страницы=21—24|isbn=5-430-03796-6}}</ref>.

=== Морфология ===
Традицион литва телендә ун бер һүҙ төркөмө: [[исем]] (''daiktãvardis''), [[сифат]] (''bū̃dvardis''), [[һан]] (''skaĩtvardis''), [[алмаш]] (''į́vardis''), [[рәүеш]] (''príeveiksmis''), [[ҡылым]] (''veiksmãžodis''), [[предлог]] (''príelinksnis''), [[союз]] (''jungtùkas''), [[киҫәксә]] (''dalelýtė''), [[ымлыҡ]] (''jaustùkas''), [[өн оҡшатыу]] (''ištiktùkas'') бар {{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=72}}.

==== Исем ====
[[Файл:Leidimas1993.jpg|thumb|200px|1993 йылдың 4-8 сентябрендә Литвала Рим папаһы Иоанн Павел II-нең (''эйәлек-родительный килеше'') визиты сараларына инеү (''урын-местный килеш'') инеү рөхсәте]]

Килеш менән үҙгәрә торған һүҙ төркөмдәренең алты килеше һәм традиция буйынса килеш тип һаналған звательная формаһы айырылып тора<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=109|isbn=5-87444-225-1}}</ref><ref>{{книга|автор=Vaičiulytė-Romančuk O.|заглавие=Wykłady z gramatyki opisowej języka litewskiego. Morfologia|место=Warszawa|издательство=Wydział polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego|год=2009|страницы=19|isbn=978-83-89663-09-2}}</ref>:
* ''vardiniñkas'' — именительный падеж, төп килеш;
* ''kilminiñkas'' — родительный падеж, эйәлек килеш;
* ''naudiniñ'' — дательный падеж, төбәү килеш
* ''galiniñkas'' — винительный падеж, төшөм килеш;
* ''į́nagininkas'' — творительный падеж, сығанаҡ килеш;
* ''viẽtininkas'' — предложный (местный) падеж, урын-ваҡыт килеш;
* ''šauksminiñkas'' — звательный падеж, саҡырыу килеше.

Бынан тыш, көнсығыш- һәм көньяҡ аукштайт диалекттарында тағы бер нисә килеш: ''инессив'', ''иллатив'', ''адессив'' һәм ''аллатив'' бар<ref>{{книга|автор=Vaičiulytė-Romančuk O.|заглавие=Wykłady z gramatyki opisowej języka litewskiego. Morfologia|место=Warszawa|издательство=Wydział polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego|год=2009|страницы=19—20|isbn=978-83-89663-09-2}}</ref>.

[[Файл:Litwa 2lt.jpg|thumb|1925 йылғы ике лита тәңкәһе, «лит» һүҙе күплек һанда (''du litai'') түгел, ә двойственный (''du litu'') килештә тора]]

Литва телендә килеш менән үҙгәрештең 5 төрө айырыла, уларҙың һәр береһе парадигмаға бүленә. Дөйөм алғанда, парадигмалар 12 тәшкил итә<ref>{{книга|автор=Vaičiulytė-Romančuk O.|заглавие=Wykłady z gramatyki opisowej języka litewskiego. Morfologia|место=Warszawa|издательство=Wydział polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego|год=2009|страницы=81|isbn=978-83-89663-09-2}}</ref>.

Килеш менән үҙгәрештең беренсе төрөнә түбәндәге ялғаулы мужской род исемдәре ҡарай: ''-as'' (I парадигма), ''-ias'' или ''-j-as'' (II парадигма), ''-is'' или ''-ys'' (III парадигма){{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=92}}.

I килеш менән үҙгәреш төрө ''výras'' «мужчина», ''vė́jas'' «ветер» һәм ''brólis'' «брат» миҫалында:
{| class="wikitable"
|-
!
! colspan="2" | I парадигма
! colspan="2" | II парадигма
! colspan="2" | III парадигма
|-
!
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
|-
! Именительный (Төп)
| ''výras''
| ''výrai''
| ''vė́jas''
| ''vė́jai''
| ''brólis''
| ''bróliai''
|-
! Родительный (Эйәлек)
| ''výro''
| ''výrų''
| ''vė́jo''
| ''vė́jų''
| ''brólio''
| ''brólių''
|-
! Дательный (Төбәү)
| ''výrui''
| ''výrams''
| ''vė́jui''
| ''vė́jams''
| ''bróliui''
| ''bróliams''
|-
! Винительный (Төшөм)
| ''výrą''
| ''výrus''
| ''vė́ją''
| ''vė́jus''
| ''brólį''
| ''brólius''
|-
! Творительный (Сығанаҡ)
| ''výru''
| ''výrais''
| ''vė́ju''
| ''vė́jais''
| ''bróliu''
| ''bróliais''
|-
! Местный (Урын)
| ''výre''
| ''výruose''
| ''vė́jyje'', ''vė́juje''
| ''vė́juose''
| ''brólyje''
| ''bróliuose''
|-
! Звательный (Саҡырыу)
| ''výre''
| ''výrai''
| ''vė́jau''
| ''vė́jai''
| ''bróli''
| ''bróliai''
|}

Килеш менән үҙгәрештең икенсе төрөнә ''-us'' (IV парадигма), ''-ius'' или ''-j-us'' (V парадигма) ялғаулы мужской род исемдәре ҡарай{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=94}}.

II килеш менән үҙгәреш төрө ''tur̃gus'' «рынок» и ''sõdžius'' «деревня» һүҙҙәре миҫалында {{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=94—95}}:
{| class="wikitable"
|-
!
! colspan="2" | IV парадигма
! colspan="2" | V парадигма
|-
!
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
|-
! Именительный (Төп)
| ''tur̃gus''
| ''tur̃gūs''
| ''sõdžius''
| ''sõdžiai''
|-
! Родительный (Эйәлек)
| ''tur̃gaus''
| ''tur̃gų''
| ''sõdžiaus''
| ''sõdžių''
|-
! Дательный (Төбәү)
| ''tur̃gui''
| ''tur̃gums''
| ''sõdžiui''
| ''sõdžiams''
|-
! Винительный (Төшөм)
| ''tur̃gų''
| ''turgùs''
| ''sõdžių''
| ''sodžiùs''
|-
! Творительный (Сығанаҡ)
| ''tur̃gumi''
| ''tur̃gumis''
| ''sõdžiumi''
| ''sõdžiais''
|-
! Местный (Урын)
| ''tur̃guje''
| ''tur̃guose''
| ''sõdžiuje''
| ''sõdžiuose''
|-
! Звательный (Саҡырыу)
| ''tur̃gau''
| ''tur̃gūs''
| ''sõdžiau''
| ''sõdžiai''
|}

Килеш менән үҙгәрештең өсөнсө төрөнә ''-a'' (VI парадигма), ''-ia'', ''-j-a'' или ''-i'' (VII парадигма), ''-ė'' (VIII парадигма) ялғаулы женский род исемдәре (шулай уҡ күп булмаған мужской һәм общий род) исемдәре ҡарай {{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=95—96}}.

III килеш менән үҙгәреш ''rankà'' «рука», ''vyšnià'' «вишня» һәм ''bìtė'' «пчела» һүҙҙәре миҫалында{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=96—97}}:
{| class="wikitable"
|-
!
! colspan="2" | VI парадигма
! colspan="2" | VII парадигма
! colspan="2" | VIII парадигма
|-
!
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
|-
! Именительный (Төп)
| ''rankà''
| ''rañkos''
| ''vyšnià''
| ''vỹšnios''
| ''bìtė''
| ''bìtės''
|-
! Родительный (Эйәлек)
| ''rañkos''
| ''rañkų''
| ''vỹšnios''
| ''vỹšnių''
| ''bìtės''
| ''bìčių''
|-
! Дательный (Төбәү)
| ''rañkai''
| ''rañkoms''
| ''vỹšniai''
| ''vỹšnioms''
| ''bìtei''
| ''bìtėms''
|-
! Винительный (Төшөм)
| ''rañką''
| ''rankàs''
| ''vỹšnią''
| ''vyšniàs''
| ''bìtę''
| ''bitès''
|-
! Творительный (Сығанаҡ)
| ''rankà''
| ''rañkomis''
| ''vyšnià''
| ''vỹšniomis''
| ''bitè''
| ''bìtėmis''
|-
! Местный (Урын)
| ''rañkoje''
| ''rañkose''
| ''vỹšnioje''
| ''vỹšniose''
| ''bìtėje''
| ''bìtėse''
|-
! Звательный (Саҡырыу)
| ''rañka''
| ''rañkos''
| ''vỹšnia''
| ''vỹšnios''
| ''bìte''
| ''bìtės''
|}

Килеш менән үҙгәрештең дүртенсе төрөнә ''-is'' ялғаулы женский род (IX парадигма) һәм мужской род (X парадигма) исемдәре ҡарай {{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=97—98}}.

IV килеш менән үҙгәреш ''širdìs'' «сердце» һәм ''dantìs'' «зуб» исемдәре миҫалында{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|с=98|name="Амбразас98"}}:
{| class="wikitable"
|-
!
! colspan="2" | IX парадигма
! colspan="2" | X парадигма
|-
!
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
|-
! Именительный (Төп)
| ''širdìs''
| ''šìrdys''
| ''dantìs''
| ''dañtys''
|-
! Родительный (Эйәлек)
| ''širdiẽs''
| ''širdžių̃''
| ''dantiẽs''
| ''dantų̃''
|-
! Дательный (Төбәү)
| ''šìrdžiai''
| ''širdìms''
| ''dañčiui''
| ''dantìms''
|-
! Винительный (Төшөм)
| ''šìrdį''
| ''šìrdis''
| ''dañtį''
| ''dantìs''
|-
! Творительный (Сығанаҡ)
| ''širdimì''
| ''širdimìs''
| ''dantimì''
| ''dantimìs''
|-
! Местный (Урын)
| ''širdyjè''
| ''širdysè''
| ''dantyjè''
| ''dantysè''
|-
! Звательный (Саҡырыу)
| ''širdiẽ''
| ''šìrdys''
| ''dantiẽ''
| ''dañtys''
|}

Килеш менән үҙгәрештең бишенсе төрөнә ''-uo'' ялғаулы мужской род (XI парадигма) исемдәре һәм ''-uo'' и ''-ė'' ялғаулы женский род (XII парадигма) исемдәре ҡарай<ref name="Амбразас98"/>.

V килеш менән үҙгәреш ''šuõ'' — «собака» һәм ''sesuõ'' — «сестра» исемдәре миҫалында{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=99}}:

{| class="wikitable"
|-
!
! colspan="2" | XI парадигма
! colspan="2" | XII парадигма
|-
!
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
|-
! Именительный (Төп)
| ''šuõ''
| ''šùnys''
| ''sesuõ''
| ''sẽserys''
|-
! Родительный (Эйәлек)
| ''šuñs''
| ''šunų̃''
| ''seser̃s''
| ''seserų̃''
|-
! Дательный (Төбәү)
| ''šùniui''
| ''šunìms''
| ''sẽseriai''
| ''seserìms''
|-
! Винительный (Төшөм)
| ''šùnį''
| ''šunìs''
| ''sẽserį''
| sẽseris
|-
! Творительный (Сығанаҡ)
| ''šuniù''
| ''šunimìs''
| ''sẽseria''
| ''seserimìs''
|-
! Местный (Урын)
| ''šunyjè''
| ''šunysè''
| ''seseryjè''
| ''seserysè''
|-
! Звательный (Саҡырыу)
| ''šuniẽ''
| ''šùnys''
| ''seseriẽ''
| ''sẽserys''
|}

==== Сифат ====
Литва телендә сифаттар исемдәр алдында килә һәм улар менән род, һан һәм килештә ярашалар{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|с=114|name="Ambrazas114"}}.

Мужской род сифаттарының биш парадигмаға бүленгән ике үҙгәреш төрө бар. Беренсе парадигма буйынса берлектәге төп килештә ''-as'' ялғаулы, икенсе парадигмала — ''-ias'' ялғаулы, өсөнсө парадигмала — берлектә ''-is'' йәки күплектә — ''-i'' ялғаулы, дүртенсе парадигмала — берлектә ''-is'' йәки ''-ys'' һәм күплектә''-iai'' ялғаулы. Сифаттарҙың икенсе төр үҙгәрешенә ''-us'' ялғаулы бишенсе парадигма ҡарай{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|с=127—131|name="Ambrazas127-131"}}.

Мужской род сифаттарының ''gẽras'' «хороший», ''žãlias'' «зелёный», ''dìdelis'' «большой», ''medìnis'' «деревянный», ''gražùs'' «красивый» һүҙҙәре миҫалында үҙгәреше<ref name="Ambrazas127-131"/>:

{| class="wikitable"
!
! colspan="8" | I склонение
! colspan="2" | II склонение
|-
!
! colspan="2" | I парадигма
! colspan="2" | II парадигма
! colspan="2" | III парадигма
! colspan="2" | IV парадигма
! colspan="2" | V парадигма
|-
!
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
|-
! Именительный (Төп)
| ''gẽras''
| ''gerì''
| ''žãlias''
| ''žalì''
| ''dìdelis''
| ''didelì''
| ''medìnis''
| ''medìniai''
| ''gražùs''
| ''grãžūs''
|-
! Родительный (Эйәлек)
| ''gẽro''
| ''gerų̃''
| ''žãlio''
| ''žalių̃''
| ''dìdelio''
| ''didelių̃''
| ''medìnio''
| ''medìnių''
| ''gražaũs''
| ''gražių̃''
|-
! Дательный (Төбәү)
| ''gerám''
| ''geríems''
| ''žaliám''
| ''žalíems''
| ''dideliám''
| ''didelíems''
| ''medìniam''
| ''medìniams''
| ''gražiám''
| ''gražíems''
|-
! Винительный (Төшөм)
| ''gẽrą''
| ''gerùs''
| ''žãlią''
| ''žaliùs''
| ''dìdelį''
| ''dìdelius''
| ''medìnį''
| ''mediniùs''
| ''grãžų''
| ''gražiùs''
|-
! Творительный (Сығанаҡ)
| ''gerù''
| ''geraĩs''
| ''žаliù''
| ''žaliaĩs''
| ''dìdeliu''
| ''dideliaĩs''
| ''mediniù''
| ''medìniais''
| ''gražiù''
| ''gražiaĩs''
|-
! Местный (Урын)
| ''geramè''
| ''geruosè''
| ''žaliamè''
| ''žaliuosè''
| ''dideliamè''
| ''dideliuosè''
| ''medìniame''
| ''medìniuose''
| ''gražiamè''
| ''gražiuosè''
|-
! Звательный (Саҡырыу)
| ''gẽras''
| ''gerì''
| ''žãlias''
| ''žalì''
| ''dìdeli''
| ''didelì''
| ''medìni''
| ''medìniai''
| ''gražùs''
| ''grãžūs''
|}

Женский род сифаттарының үҙгәреше бер төрлөрәк, унда дүрт парадигма айырыла. Алтынсы парадигма буйынса берлектәге төп килештә ''-a'' ялғаулы, етенсе парадигма буйынса — ''-ia'', һигеҙенсе парадигма буйынса — ''-i'', туғыҙынсыһы парадигма буйынса — ''-ė'' ялғаулы сифаттар үҙгәрә{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|с=132—134|name="Ambrazas132—134"}}.

Женский род сифаттарының үҙгәреше<ref name="Ambrazas132—134"/>:

{| class="wikitable"
|-
!
! colspan="2" | VI парадигма
! colspan="2" | VII парадигма
! colspan="2" | VIII парадигма
! colspan="2" | IX парадигма
|-
!
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
|-
! Именительный (Төп)
| ''gerà''
| ''gẽros''
| ''žalià''
| ''žãlios''
| ''gražì''
| ''grãžios''
| ''medìnė''
| ''medìnės''
|-
! Родительный (Эйәлек)
| ''gerõs''
| ''gerų̃''
| ''žaliõs''
| ''žalių̃''
| ''gražiõs''
| ''gražių̃''
| ''medìnės''
| ''medìnių''
|-
! Дательный (Төбәү)
| ''gẽrai''
| ''geróms''
| ''žãliai''
| ''žalióms''
| ''grãžiai''
| ''gražióms''
| ''medìnei''
| ''medìnėms''
|-
! Винительный (Төшөм)
| ''gẽrą''
| ''geràs''
| ''žãlią''
| ''žaliàs''
| ''grãžią''
| ''gražiàs''
| ''medìnę''
| ''medinès''
|-
! Творительный (Сығанаҡ)
| ''gerà''
| ''geromìs''
| ''žalià''
| ''žaliomìs''
| ''gražià''
| ''gražiomìs''
| ''medinè''
| ''medìnėmis''
|-
! Местный (Урын)
| ''gerojè''
| ''gerosè''
| ''žaliojè''
| ''žaliosè''
| ''gražiojè''
| ''gražiosè''
| ''medìnėje''
| ''medìnėse''
|-
! Звательный (Саҡырыу)
| ''gerà''
| ''gẽros''
| ''žalià''
| ''žãlios''
| ''gražì''
| ''grãžios''
| ''medìne''
| ''medìnės''
|}

Сифаттарҙың сағыштырыу дәрәжәһе формалары ''-esnis'' (мужской род), ''-esnė'' (женский род): ''gražùs'' «красивый» — ''gražèsnis'' «более красивый», ''gražèsnė'' «более красивая» суффикстарын ҡушыу юлы менән барлыҡҡа килә. Сифаттарҙың артыҡлыҡ дәрәжәһе формалары ''-iausias'' (мужской род), ''-iausia'' (женский род): ''gražiáusias'' «самый красивый», ''gražiáusia'' «самая красивая» суффикстары ярҙамында яһала:{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=116}}.

Литва телендә сифаттарҙың үҙенсәлекле — алмаш формалары бар. Алмашлы формалар предметты оҡшаш бихисап әйберҙәр араһынан айырыу йәки алдан билдәле предметҡа күрһәткән саҡта ҡулланыла{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=121}}.

Алмашлы формаларҙы үҙгәртеү ябай сифаттарҙы үҙгәртеүгә ҡарағанда бер төрлөрәк. Айырма тик мужской родта төп һәм төшөм килештәрҙә генә барлыҡҡа килә{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=140}}.

Алмаш-сифаттарының мужской род үҙгәреше {{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=140—141}}<ref name="Языки мира137">{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=137|isbn=5-87444-225-1}}</ref>:

{| class="wikitable"
!
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
|-
! Именительный (Төп)
| ''geràsis''
| ''geríeji''
| ''žaliàsis''
| ''žalíeji''
| ''didỹsis''
| ''didíeji''
| ''gražùsis''
| ''gražíeji''
|-
! Родительный (Эйәлек)
| ''gẽrojo''
| ''gerų̃jų''
| ''žãliojo''
| ''žalių̃jų''
| ''dìdžiojo''
| ''didžių̃jų''
| ''grãžiojo''
| ''gražių̃jų''
|-
! Дательный (Төбәү)
| ''gerájam''
| ''geríesiems''
| ''žaliájam''
| ''žalíesiems''
| ''didžiájam''
| ''didíesiems''
| ''gražiájam''
| ''gražíesiems''
|-
! Винительный (Төшөм)
| ''gẽrąjį''
| ''gerúosius''
| ''žãliąjį''
| ''žaliúosius''
| ''dìdįjį''
| ''dìdžiúosius''
| ''grãžųjį''
| ''gražiúosius''
|-
! Творительный (Сығанаҡ)
| ''gerúoju''
| ''geraĩsiais''
| ''žaliúoju''
| ''žaliaĩsiais''
| ''didžiúoju''
| ''didžiaĩsiais''
| ''gražiúoju''
| ''gražiaĩsiais''
|-
! Местный (Урын)
| ''gerãjame''
| ''geruõsiuose''
| ''žaliãjame''
| ''žaliuõsiuose''
| ''didžiãjame''
| ''didžiuõsiuose''
| ''gražiãjame''
| ''gražiuõsiuose''
|-
! Звательный (Саҡырыу)
| ''geràsis''
| ''geríeji''
| ''žaliàsis''
| ''žalíeji''
| ''didỹsis''
| ''didíeji''
| ''gražùsis''
| ''gražíeji''
|}

Алмаш-сифаттарҙың женский род үҙгәреше<ref name="Языки мира137"/>{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=141}}:

{| class="wikitable"
!
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
! берлек
! күплек
|-
! Именительный (Төп)
| ''geróji''
| ''gẽrosios''
| ''žalióji''
| ''žãliosios''
| ''didžióji''
| ''dìdžiosios''
| ''gražióji''
| ''grãžiosios''
|-
! Родительный (Эйәлек)
| ''gerõsios''
| ''gerų̃jų''
| ''žaliõsios''
| ''žalių̃jų''
| ''didžiõsios''
| ''didžių̃jų''
| ''gražiõsios''
| ''gražių̃jų''
|-
! Дательный (Төбәү)
| ''gẽrajai''
| ''gerósioms''
| ''žãliajai''
| ''žaliósioms''
| ''dìdžiajai''
| ''didžiósioms''
| ''grãžiajai''
| ''gražiósioms''
|-
! Винительный (Төшөм)
| ''gẽrąją''
| ''gerą́sias''
| ''žãliąją''
| ''žalią́sias''
| ''dìdžiąją''
| ''didžią́sias''
| ''grãžiąją''
| ''gražią́sias''
|-
! Творительный (Сығанаҡ)
| ''gerą́ja''
| ''gerõsiomis''
| ''žalią́ja''
| ''žaliõsiomis''
| ''didžią́ja''
| ''didžiõsiomis''
| ''gražią́ja''
| ''gražiõsiomis''
|-
! Местный (Урын)
| ''gerõjoje''
| ''gerõsiose''
| ''žaliõjoje''
| ''žaliõsiose''
| ''didžiõjoje''
| ''didžiõsiose''
| ''gražiõjoje''
| ''gražiõsiose''
|-
! Звательный (Саҡырыу)
| ''geróji''
| ''gẽrosios''
| ''žalióji''
| ''žãliosios''
| ''didžióji''
| ''dìdžiosios''
| ''gražióji''
| ''grãžiosios''
|}

==== Һан ====
Литва телендә түбәндәге һан төркөмсәләре айырыла{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=143}}:
* төп (количественные ''kiẽkiniai'');
** төп (основные ''pagrindìniai'');
** күплек (''daugìniai'');
** йыйыу (''kúopiniai'');
** кәсер (''trupmenìniai'');
* рәт (''keliñtiniai'').

Берҙән алып егерме бергә тиклемге һандар{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|с=144—148|name="Амбразас144-148"}}:
{| class="wikitable"
 !
 ! colspan="2" |төп (количественные)
 ! colspan="2" |Рәт 
 ! colspan="2" |Күплек 
 ! rowspan="2" |Йыйыу 
 |-
 !
 ! rowspan="1" |мужской род
 ! rowspan="1" |женский род
 ! rowspan="1" |мужской род
 ! rowspan="1" |женский род
 ! rowspan="1" |мужской род
 ! rowspan="1" |женский род
 |-
 !1
 |''víenas'' 
 |''vienà''
 |''pìrmas''
 |''pirmà''
 |''vienerì''
 |''víenerios''
 |
 |-
 !2
 |''dù''
 |''dvì''
 |''añtras''
 |''antrà''
 |''dvejì''
 |''dvẽjos''
 |''dvẽjetas''
 |-
 !3
 |colspan="2" |''trỹs''
 |''trẽčias''
 |''trečià''
 |''trejì''
 |''trẽjos''
 |''trẽjetas''
 |-
 !4
 |''keturì''
 |''kẽturios''
 |''ketvir̃tas''
 |''ketvirtà''
 |''ketverì''
 |''kẽtverios''
 |''kẽtvertas''
 |-
 !5
 |''penkì''
 |''peñkios''
 |''peñktas''
 |''penktà''
 |''penkerì''
 |''peñkerios''
 |''peñketas''
 |-
 !6
 |''šešì''
 |''šẽšios''
 |''šẽštas''
 |''šeštà''
 |''šešerì''
 |''šẽšerios''
 |''šẽšetas''
 |-
 !7
 |''septynì'' 
 |''septýnios'' 
 |''septiñtas''
 |''septintà''
 |''septynerì'' 
 |''septýnerios'' 
 |''septýnetas''
 |-
 !8
 |''aštuonì'' 
 |''aštúonios''
 |''aštuñtas''
 |''aštuntà''
 |''aštuonerì'' 
 |''aštúonerios''
 |''aštúonetas''
 |-
 !9
 |''devynì''
 |''devýnios''
 |''deviñtas''
 |''devintà''
 |''devynerì''
 |''devýnerios''
 |''devýnetas''
 |-
 !10
 |colspan="2" |''dẽšimt'' 
 |''dešim̃tas''
 |''dešimtà''
 |
 |
 |
 |-
 !11
 |colspan="2" |''vienúolika''
 |''vienúoliktas''
 |''vienúolikta''
 |
 |
 |
 |-
 !12
 |colspan="2" |''dvýlika''
 |''dvýliktas''
 |''dvýlikta''
 |
 |
 |
 |-
 !13
 |colspan="2" |''trýlika''
 |''trýliktas''
 |''trýlikta''
 |
 |
 |
 |-
 !14
 |colspan="2" |''keturiólika'' 
 |''keturióliktas'' 
 |''keturiólikta'' 
 |
 |
 |
 |-
 !15
 |colspan="2" |''penkiólika''
 |''penkióliktas''
 |''penkiólikta''
 |
 |
 |
 |-
 !16
 |colspan="2" |''šešiólika''
 |''šešióliktas''
 |''šešiólikta''
 |
 |
 |
 |-
 !17
 |colspan="2" |''septyniólika''
 |''septynióliktas''
 |''septyniólikta''
 |
 |
 |
 |-
 !18
 |colspan="2" |''aštuoniólika''
 |''aštuonióliktas''
 |''aštuoniólikta''
 |
 |
 |
 |-
 !19
 |colspan="2" |''devyniólika''
 |''devynióliktas''
 |''devyniólikta''
 |
 |
 |
 |-
 !20
 |colspan="2" |''dvìdešimt''
 |''dvidešim̃tas''
 |''dvidešimtà''
 |
 |
 |
 |-
 !21
 |''dvìdešimt víenas''
 |''dvìdešimt vienà''
 |''dvìdešimt pìrmas''
 |''dvìdešimt pirmà''
 |
 |
 |
 |-
 |}

Рәт һандары һәм ''víenas'' «один» исем менән род, һан, килештә яраша. 2-9 һандары (һуңғы компоненты 2-9 булған ҡушма һандар)исемдәр менән род һәм һанда яраша. 9-ҙан ҙурыраҡ һандар исемдең күплектә эйәлек килештә булыуын талап итә{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=152—153}}.

==== Алмаш ====
Семантик ҡараштан литва алмаштары түбәндәге төркөмсәләргә бүленә<ref name=autogenerated1>{{книга|автор=Vaičiulytė-Romančuk O.|заглавие=Wykłady z gramatyki opisowej języka litewskiego. Morfologia|место=Warszawa|издательство=Wydział polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego|год=2009|страницы=34|isbn=978-83-89663-09-2}}</ref>{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=161—173}}:
* Зат алмаштары (''asmenìniai į́vardžiai''): ''àš'' «я», ''tù'' «ты», ''jìs'' «он», ''jì'' «она», ''támsta'' «вы»;
* Ҡайтым (возвратный) алмаштар (''sąngražìnis į́vardis''): ''savę̃s'' «себя»;
* Эйәлек алмаштары (''savýbiniai į́vardžiai''): ''manàsis'' «мой», ''tavàsis'' «твой», ''savàsis'' «свой»;
* Күрһәтеү алмаштары (''pardómieji į́vardžiai''): ''šìs'' «этот», ''tàs'' «тот», ''anàs'' «тот»;
* Һорау алмаштары (''klausiamíeji-santykìniai į́vardžiai''): ''kàs'' «кто, что», ''kóks'' «какой», ''kurìs'' «который»;
* Билдәһеҙлек алмаштары (''neapibrėžiamíeji į́vardžiai''): ''kažkàs'' «кто-то, что-то», ''niẽkas'' «некто, нечто»;
* Билдәләү алмаштары (''pažymimàsis į́vardis''): ''pàts'' «сам».

Зат алмаштары (1-се һәм 2-се зат) һәм ҡайтым (возвратный) алмаштары үҙгәреше {{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=173—174}}:
{| class="wikitable" style="border-collapse: collapse;text-align:center;"
 ! style="width:100px" rowspan="3" |Килеш
 ! colspan="2" |Берлек
 ! colspan="2" |Икелек
 ! colspan="2" |Күплек
 ! style="width:100px" rowspan="2" |Возвратный
 |-
 ! style="width:100px" |1-се зат 
 ! style="width:100px" |2-се зат 
 ! style="width:100px" |1-се зат 
 ! style="width:100px" |2-се зат 
 ! style="width:100px" |1-се зат 
 ! style="width:100px" |2-се зат 
 |-
 ! style="width:100px" |Мин
 ! style="width:100px" |Һин
 ! style="width:100px" |Беҙ
 ! style="width:100px" |Һеҙ
 ! style="width:100px" |Беҙ
 ! style="width:100px" |Һеҙ
 ! style="width:100px" |Үҙемде
 |-
 ! Именительный  (Төп)
 | ''àš''
 | ''tù''
 | ''mùdu'' (м. р.), ''mùdvi'' (ж. р.)
 | ''jùdu'' (м. р.), ''jùdvi'' (ж. р.)
 | ''mẽs''
 | ''jū̃s''
 | —
 |-
 ! Родительный (Эйәлек)
 | ''manę̃s, màno''
 | ''tavę̃s, tàvo''
 | ''mùdviejų'' 
 | ''jùdviejų'' 
 | ''mū́sų''
 | ''jū́sų''
 | ''savę̃s, sàvo''
 |-
 ! Дательный (Төбәү)
 | ''mán''
 | ''táu''
 | ''mùdviem'' 
 | ''jùdviem'' 
 | ''mùms''
 | ''jùms''
 | ''sáu''
 |-
 ! Винительный (Төшөм) 
 | ''manè''
 | ''tavè''
 | ''mùdu'' (м. р.), ''mùdvi'' (ж. р.)
 | ''jùdu'' (м. р.), ''jùdvi'' (ж. р.)
 | ''mùs''
 | ''jùs''
 | ''savè''
 |-
 ! Творительный (Сығанаҡ)
 | ''manimì''
 | ''tavimì''
 | ''mùdviem'' 
 | ''jùdviem'' 
 | ''mumìs''
 | ''jumìs''
 | ''savimì''
 |-
 ! Местный (Урын) 
 | ''manyjè''
 | ''tavyjè''
 | ''mùdviejuose'' (м. р.), ''mùdviejose'' (ж. р.) 
 | ''jùdviejuose (''м. р.), ''jùdviejose'' (ж. р.) 
 | ''mumysè''
 | ''jumysè''
 | ''savyjè''
 |}

Яғымлы өндәшкәндә ''jū̃s'', ''pàts'', ''patì'', ''sveĩkas'', ''sveikà'', ''támsta'' (бер ни тиклем иҫкергән) алмаштары ҡулланыла<ref name=autogenerated1 />.

==== Ҡылым ====
Литва ҡылымында һөйкәлеш, заман, зат, һан һәм залог (йүнәлеш) категориялары (исем ҡылым формаларында шулай уҡ род һәм килеш) айырыла<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=126|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

Өс затта (1-се, 2-се һәм 3-сө) һәм ике һанда (берлек һәм күплек) үҙгәрә. Нәфис әҙәбиәттә икелек (двойственный) һан формаларын осратырға мөмкин{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=236—243}}.

;Залог (йүнәлеш)

Литва телендә ике залог: төп (действительный) һәм төшөм (страдательный) айырыла{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=243}}.

;Зат менән үҙгәреш

Литва ҡылымдарын зат ялғауҙарына ярашлы өс затҡа бүлеп үҙгәртеү ҡабул ителгән: I (''-a''), II (''-i-'') и III (''-o''){{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=265}}.

;Заман

Литва телендә ҡылымдың дүрт заманы айырыла: бер тапҡыр үткән заман (''būtàsis kartìnis laĩkas''), күп тапҡыр үткән заман (''būtàsis dažnìnis laĩkas''), хәҙерге заман (''esamàsis laĩkas'') һәм киләсәк заман (''būsimàsis laĩkas''){{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=203}}.

;Һөйкәлештәр

Литва телендә дүрт һөйкәлеш бар: хәбәр (''tiesióginė núosaka''), шарт һөйкәлеш (''tariamóji núosaka''), бойороҡ һөйкәлеше (''liepiamóji núosaka'') һәм теләк-өндәү (ситләтелгән) һөйкәлеш (''netiesióginė núosaka'' {{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=221—222}}.

==== Рәүеш ====
Литва телендә рәүештәр ''-(i)ai'', ''-yn'', ''-(i)uoju'', ''-(i)ui'', ''-(i)aip'', ''-iek'', ''-ur'', ''-(i)ais'', ''-(i)om'', ''-(i)omis'' суффикстары ярҙамында барлыҡҡа килә{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=328—329}}.
<!--

==== Предлогтар ====
Литовские [[предлог]]и делятся на первичные и вторичные. Первичные предлоги архаичны и не соотносятся с другими частями речи, зато у них есть параллели среди [[Приставка (грамматика)|приставок]]. Вторичные предлоги пришли из других частей речи, как правило, из наречий{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|с=363|name="Амбразас363"}}<ref>{{книга|автор=Vaičiulytė-Romančuk O.|заглавие=Wykłady z gramatyki opisowej języka litewskiego. Morfologia|место=Warszawa|издательство=Wydział polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego|год=2009|страницы=67|isbn=978-83-89663-09-2}}</ref>.

Большинство предлогов употребляется препозитивно. В постпозиции всегда ставится только ''dėkà'' «благодаря», а ''liñk(ui)'' «по направлению», ''dė̃lei'' — «ради, из-за», ''viẽtoj'' «вместо» могут употребляться как препозитивно, так и постпозитивно, но чаще ставятся в постпозиции<ref name="Амбразас363"/>.

Предлоги употребляются с родительным, винительным и творительным падежами. Как правило, один предлог может сочетаться только с одним падежом, только ''ùž'' употребляется с двумя падежами (родительным и винительным), а ''põ'' — с тремя{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=365}}.

==== Теркәүестәр ====
По строению литовские [[Союз (часть речи)|союзы]] делят на простые (''õ'' «а», ''ir̃'' «и», ''bèt'' «но») и составные (''kaĩ tìk'' «как только», ''nebeñt kàd'' «разве что»). По синтаксической функции — на сочинительные (''ir̃'' «и», ''arbà'' «либо», ''neĩ…neĩ'' «ни…ни») и подчинительные (''negù'' «чем», ''nès'' «потому что», ''jéi'' «если»){{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=}}{{sfn|Грамматика литовского языка|1985|c=382—396}}<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=131|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

==== Киҫәксәләр ====
С точки зрения словообразования частицы делятся на простые (''ar̃'' «ли», ''nè'' «не», ''tè'' «пусть») и производные (''tar̃si'' «словно», ''bemàž'' «почти»), по функции — на указательные, уточнительные, выделительно-ограничительные, отрицательные и модальные<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=131—132|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

==== Ымлыҡтар ====
[[Междометие|Междометия]] делят на первичные, которые, как правило, состоят из гласного (''à'', ''ã''), дифтонга (''ói'', ''ái'') или сочетания нескольких согласных и гласных (''ajajái'', ''hm''), и вторичные, сохраняющие связь со значимыми словами (''Diẽ!'' «Боже!», ''žiū̃'' «глянь»)<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=133|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

==== Өн оҡшатыу ====
[[Ономатопея|Звукоподражания]] (идеофоны, изобразительные слова) являются, как правило, односложными имитациями звуков или ощущений, вызванных каким-либо действием: ''kliùnkt'' «бульк», ''diñ'' «динь», ''grýbš'' «хвать», ''šnýpš'' «шмыг»<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=132—133|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

[[Файл:Lkz.jpg|thumb|300px|''Академический [[словарь]] литовского языка в 20 томах (1941—2002)'']]
-->

=== Синтаксис ===

==== Ябай һөйләм ====
Литва теле — номинация ҡоролошо теле. Һүҙҙәр тәртибе ирекле, Һүҙҙәр тәрибе типологияһы төп булып тора, өҫтәүенә, билдәләүсе һүҙ ғәҙәттә билдәләнелеүсе һүҙ алдынан ҡуйыла. «Эйә — хәбәр — тура тултырыусы» һымаҡ һөйләм компоненттарының ғәҙәти тәртибе модификацияһы (үҙгәреүе) һөйләмдең актуаль бүленеше, эйә һәм тура тултырыусының билдәлелеге йәки билдәһеҙлеге һ.б. менән бәйле булыуы мөмкин.

Мәҫәлән, билдәһеҙлек менән характерланған яҙма телдәге (эйәлек килеш) генитив эйә ғәҙәттә ҡылым артынан килә: ''Pàs šeiminiñką ateĩdavo visókių žmonių̃'' «K хозяину приходили всякие люди» (буквально: «K хозяину приходило всяких людей»); йәнле һөйләү телмәрендә был ғәҙәти һәм бындай эйә препозицияла, әммә был осраҡта уға фраза баҫымы төшә. Билдәһеҙ эйәле һәм билдәле тура тултырыусылы һөйләмдәрҙә ғәҙәттә «''тура тултырыусы — хәбәр — эйә''»: ''Móters žvil̃gsnį patráukė tolumõj pasiródęs žmogùs'' «Взгляд женщины привлёк показавшийся вдалеке человек» тәртибе ҡулланыла<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=143|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

Компоненттар араһындағы синтаксик бәйләнештәр литва телендә өс ысул: һүҙ үҙгәреше формалары, ярҙамсы һүҙҙәр һәм йәнәшлек менән белдерелә. Ябай һөйләмдең элементар схемаһы — ҡылым төркөмө менән (иң ябай осраҡта — зат формаһындағы ҡылым) ҡушылған исем төркөмө (иң ябай осраҡта — исем төп килештә). Һәр төркөм йә бөтөнләй булмауы, йә һүҙбәйләнештәрҙә йәйелдерелеүе мөмкин. Йәйелдерелеү ҡағиҙәләрен бойомға ашырыу иң тәүҙә һөйләмдәге һүҙҙәр тәртибе менән билдәләнә. Һөйләмдең кире трансформацияһы, ғәҙәттә, уның структураһының ярайһы уҡ үҙгәреүенә бәйле түгел; һорауҙың үҙгәреүе йыш ҡына һүҙҙәр инверсияһына йәки махсус һорау киҫәксәләре индерелеүенә ҡайтып ҡала<ref name="Топоров41">{{книга|автор=[[Топоров, Владимир Николаевич|Топоров В. Н.]]|часть=Балтийские языки|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=41|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

Әгәр хәҙерге заманда ''bū́ti'' «быть» хәбәр-бәйләүсе ҡылым менән күрһәтелһә, ул 3-сө затта төшөп ҡалыуы ихтимал: ''Jis yra mokytojas'' / ''Jis mokytojas'' «Он — учитель». Тәҡдим билдәлелек йәки ваҡыттан тыш хәлде белдергән осраҡта ғына бәйләүсе ҡылым төшөрөлмәй, мәҫәлән: ''Lietuva yra respublika'' «Литва — республика»<ref>{{книга|автор=Mathiassen T.|заглавие=A Short Grammar of Lithuanian|место=Columbus|издательство=Slavica Publishers, Inc.|год=1996|pages=212|isbn=0-89357-267-5}}</ref>.

==== Ҡушма һөйләмдәр ====
Юғарыла тасуирланған ябай һөйләм төҙөлөшө циклик ҡабатланып, теркәүесле теҙмә ҡушма һөйләмдәр (теркәүестәр йә булмаһа башҡа һүҙ төркөмдәре менән бәйләнгән) йәки теркәүесһеҙ ҡушма һөйләмдәр йәки эйәртеүле ҡушма һөйләмдәр (эйәртеүле теркәүестәр һәм башҡа юлдар менән бәйләнгән) ҡушма һөйләмде барлыҡҡа килтереүе мөмкин. Иң мөһим теҙеү теркәүестәре — ir̃ «i», bet «юҡ», õ «ә», ә эйәртеүле теркәүестәр — kàd, jóg «нимә», nes «ibo», caĩ, kadà «ҡасан», nórs «шулай ҙа»<ref name="Топоров41"/><ref name="Булыгина144">{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=144|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

Литва телендә ҡушма һөйләмгә тиң сифат ҡылым (причастие) конструкцияһы киң таралыш алған, мәҫәлән, ''Svečiaĩ išvažiãvo sáulei patekė́jus'' «Гости уехали, когда взошло солнце» (дословно: «Гости уехали солнцу взошедши» ''Байыусы ҡояшҡа тиклем ҡунаҡтар таралышты''), ''Diẽnai brė́kštant šìlas nubuñda'' «На рассвете бор просыпается» (дословно: «Дню брезжа бор просыпается») ''Таң атҡанда, ҡарурман уяна''<ref name="Булыгина144"/>.

=== Лексика ===
Литва телендәге семантик өлкәләрҙең күбеһендә һинд-европа сығышлы боронғо лексика өҫтөнлөк итә<ref name="Топоров42">{{книга|автор=[[Топоров, Владимир Николаевич|Топоров В. Н.]]|часть=Балтийские языки|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=42|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref>, уны йәш буйынса дөйөм һинд-европа (''avìs'' «овца»), балтик-славян (''líepa'' «липа»), дөйөм балтик (''šaknìs'' «корень»), көнсығыш-балтик (''lietùs'' «дождь»), төп литва (''žmonà'' «жена») телдәренә бүлеп ҡарарға мөмкин<ref name="bre">{{книга|автор =Андронов А. В.|часть = Литовский язык|заглавие =[[Большая Российская энциклопедия]] |ответственный =Председатель Науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред. С. Л. Кравец |издание = |место =М. |издательство =[[Большая Российская энциклопедия (издательство)|Большая Российская энциклопедия]] |год = 2010|том =17. Лас-Тунас — Ломонос |страницы = 650—652|страниц =783 |серия = |тираж =60 000 }}</ref>.

Литвала славян телдәренән: боронғо урыҫ, поляк, белорус һәм урыҫ телдәренән үҙләштерелгән һүҙҙәр байтаҡ. Бында, мәҫәлән, ''muĩlas'' «мыло», ''slyvà'' «слива», ''agur̃kas'' «огурец», ''česnãkas'' «чеснок», ''vyšnià'' «вишня», ''kõšė'' «каша», ''blỹnas'' «блин», ''tur̃gus'' «рынок» һәм башҡа һүҙҙәр инә.<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=144—145|isbn=5-87444-225-1}}</ref>. Шул уҡ ваҡытта теге йәки был үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең ниндәй славян теленән килеүен һәр ваҡыт асыҡлап та булмай. Литва әҙәби теле составының яҡынса 1,5%-н славянизмдар тәшкил итә, көнсығыш һәм көньяҡ диалекттарында улар тағы ла күберәк. Тәүге русизмдар литва теленә урыҫ телендә танау тартынҡыларын юғалтҡанға һәм редукцияға бирелгәндәр төшкәнгә тиклем (X быуат) эләгә башлай. Полонизмдарҙың иһә күпләп артыуы XVII—XVIII быуаттарға тура килә. Атап әйтндә, поляк теленән ''arbatà'' «чай», ''rỹžiai'' «рис», ''põpierius'' «бумага» һүҙҙәре килгән<ref>{{книга|автор=Kabelka J.|заглавие=Baltų filologijos įvadas|место=Vilnius|издательство=Mokslas|год=1982|страницы=117—118}}</ref>.

Үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең икенсе ҡатламы — иң боронғолары — гот теленән (''ýla'' «шило»), һуңыраҡ боронғо немец теленән (''gãtvė'' «улица»), немец һәм инглиз телдәренән (''kambarỹs'' «комната», ''spìnta'' «шкаф») килгән<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=145—146|isbn=5-87444-225-1}}</ref>. Германизмдар литва теле һүҙлек составының яҡынса 0,5 % тәшкил итә<ref>{{книга|автор=Kabelka J.|заглавие=Baltų filologijos įvadas|место=Vilnius|издательство=Mokslas|год=1982|страницы=119}}</ref>. Шулай уҡ латин һәм грек сығышлы интернационализмдар бар (''cìklas'', ''schemà'' и т. п.). 1990 йылда Литва бойондороҡһоҙлоғон алғандан һуң инглиз теленең йоғонтоһо көсәйә («йәш» инглизцизмдар: ''autsaideris'' «аутсайдер», ''biznismenas'' «бизнесмен», ''dizaineris'' «дизайнер»), һөҙөмтәлә үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең «һәләкәтле йоғонтоһо» тураһында дискуссия барлыҡҡа килде<ref>{{статья|автор=Klimas A.|заглавие=The Anglicization of Lithuanian|ссылка=http://www.lituanus.org/1994_2/94_2_01.htm|издание=Lituanus|год=1994|том=40|номер=2|issn=0024-5089}}</ref>.

Пуристик тенденциялар (XIX быуатта һәм XX быуаттың беренсе яртыһында әҙәби телде нормалаштырғанда) интернационализмдарҙың литва варианттарына алмаштырылыуына килтерҙе: ''progrèsas'' урынына ''pirmžengỹstė'' «прогресс», ''inteligeñtas'' урынына ''арšviestū̃nas'' «интеллигент», ''teãtras'' урынына ''žeimỹstė'' «театр», ''korespondeñtas'' урынына ''žinpaišỹs'' «корреспондент»<ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=145—146|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

XXI быуат башында литва теленең һүҙлеге үҙләштерелгән һүҙҙәр иҫәбенә лә, шулай уҡ эске ресурстар иҫәбенә лә тулылана, был осраҡта күп кенә яңы семантик өлкәләр (сәйәсәт, спорт, массауи мәҙәниәт, фән, техника, бизнес һ.б.) башлыса үҙ саралары менән хеҙмәтләндерелә. Күп кенә яңы күренештәрҙең атамалары сифатында ике лексема — боронғо лексикаға нигеҙләнгән һәм үҙләштерелгән: ''hámburgeris'' урынына ''mėsаĩnis'' «гамбургер», ''pámpersas'' урынына ''saũskelnės'' «памперс»; ''fáilas'' ''bylà'' «файл» көнәркәшлек итә. Иҫке һинд-европа лексикаһын һаҡлап ҡалыуҙа яңы һүҙҙәр ижад итеү өсөн боронғо элементтарын әүҙем ҡулланыу литва һүҙлегенең төп үҙенсәлеге булып тора<ref name="Топоров42"/><ref>{{книга|автор=Булыгина Т. В., Синёва О. В.|часть=Литовский язык|заглавие=Балтийские языки|место=М.|издательство=Academia|год=2006|серия=Языки мира|страницы=146|страниц=224|isbn=5-87444-225-1}}</ref>.

== Өйрәнеү тарихы ==
[[Файл:BūgaKazys.jpg|thumb|left|200px|К. Буга]]
{{Врезка
 | Заголовок       = Антуан Мейе
 | Фон = #EEE8AA
 | Содержание      = «Литва теле һинд-европа боронғолоғон кәүҙәләндереүсе ҡайһы бер һыҙаттар менән һоҡланғыс: XVI быуатта һәм хатта хәҙерге ваҡытта ла литва телендә ведий йәки гомер осоро менән бөтөнләй тап килгән формалар табабыҙ»<ref>{{книга|автор=Мейе А.|заглавие=Введение в сравнительное изучение индоевропейских языков|ссылка=|место=М.|издательство=Издательство ЛКИ|год=2007|страницы=101—102|isbn=}}</ref>.
 | Выравнивание    = right
 | Ширина          = 350px
 | Размер шрифта   = 85%
}}
Литва теленең «Ключ к литовскому языку» ({{lang-lat|Clavis linguae Lituanicae}}) «Литва теленә асҡыс» тәүге грамматикаһын Константинас Ширвидас яҙған. Ул шулай уҡ поляк-латин-литва һүҙлеген ''Dictionarium trium linguarum'' (1620 йыл тирәһе) төҙөгән.

Һуңғараҡ, XVII—XVIII быуаттарҙа, литва теленең күп кенә: Даниил Клейндың ''Grammatica Litvanica'' (1653), К. Сапунастың ''Compendium grammaticae Lithvanicae'' (1643, К. Шульц 1673 йылда нәшер иткән), Ф. В. Хаактың ''Vocabularivm litthvanico-Germanicvm et germanico-litthvanicvm'' (1730, грамматик ҡушыымтаһы менән), Якоб Бродовскийҙың ''Lexicon germanico-lithvanicvm et lithvanico-germanicvm'', Филипп Руигтың ''Littauisch-Deutsches und Deutsch-Littauisches Lexicon'' (1730), Кристиан Готлиб Милькеның ''Littauisch-deutsches und Deutsch-littauisches Wörterbuch'' (1800) грамматикалары һәм һүҙлектәре донъя күргән<ref>{{книга|автор=Kabelka J.|заглавие=Baltų filologijos įvadas|место=Vilnius|издательство=Mokslas|год=1982|страницы=124—125}}</ref>.
{{Врезка
 | Заголовок       = Ян Отрембский
 | Фон = #EEE8AA
 | Содержание      = «Литва теле үҙенең әҙәби формаһында башҡа һинд-европа телдәренә ҡарағанда иң аҙ үҙгәргән тел. Фонетика һәм һүҙ үҙгәрешенең айырым осраҡтарында ул боронғолоғо менән хатта иң архаик һинд-европа телдәренән дә өҫтөнөрәк. Шуға күрә литва телен белмәйенсә һинд-европеистика буйынса тикшеренеүҙәргә өлгәшеп булмай»<ref>{{книга|автор=Otrębski J.|том=I|заглавие=Gramatyka języka litewskiego|место=Warszawa|издательство=PWN|год=1958|страницы=63}}</ref>.
 | Выравнивание    = right
 | Ширина          = 350px
 | Размер шрифта   = 85%
}}

XIX быуат уртаһынан литва теленең мәғлүмәттәрен сағыштырма-тарихи тел ғилеме әүҙем файҙалана башлай, уны сағыштырма-тарихи тел ғилеменең Август Шлейхер, Август Лескин, Карл Бругман, Адальберт Бецценбергер, Фердинанд де Сосюр, Вильгельм Томсен, Иосиф Юлиус Миккола, Йозеф|Й. Зубатый, Ян Михал Розвадовский, [[Филипп Фёдорович Фортунатов]], Иван Александрович Бодуэн де Куртенэ кеүек мэтрҙары, шулай уҡ үҙ литва ғалимдары — Фридрих Куршат, Антанас Баранаускас, Казимерас Яунюс, Альбертас Юшка, Йонас Юшка (1815) тикшерә.

Ике һуғыш араһындағы осорҙа Йонас Яблонскис, Казимерас Буга, П. Скарджюс, Антанас Салис һәм П. Йоникас эшләгән Каунас Бөйөк Витовт
университеты литуанистиканың мөһим үҙәктәренең береһенә әүерелә. Икенсе донъя һуғышынан һуң Юозас Бальчиконис, Йонас Паулаускас, Й. Круопас, К. Ульвидас, Й. Казлаускас, Зигмас Зинкявичюс, Витаутас Мажюлис, Й. Палёнис, В. Урбутис, Ю. Пикчилингис, А. Паулаускене, А. Валецкене, В. Гринавецкис, К. Моркунас, В. Амбразас, А. Ванагас, А. Гирденис, С. Каралюнас, А. Сабаляускас, Борис Александрович Ларин, Михаил Николаевич Петерсон, Владимир Николаевич Топоров, Вячеслав Всеволодович Иванов, Олег Николаевич Трубачёв, Юрий Владимирович Откупщиков, Анатолий Павлович Непокупный, Эрнст Френкель, Христиан Швейгаард Станг, Ян Отрембский кеүек ғалимдар литуанистиканы алға үҫештерә<ref name="ЛЭС">''Топоров В. Н., Сабаляускас А. Ю.'' {{Статья ЛЭС|Балтистика|страницы=65—67}}</ref>. Шулай уҡ литуанистиканы өйрәнеүгә Ян Сафаревич, Чеслав Кудзиновский (Польша), Павел Трост (Чехия), Райнер Эккерт (Германия), Витторе Пизани (Италия), Кнут-Олоф Фальк (Швеция) үҙ өлөшөн индерә<ref name="Sov"/>.

== Текст өлгөләре ==
<!-- «[[Отче наш]]» на старолитовском и современном языке<ref>{{книга|автор=Дини П.|заглавие=Балтийские языки|ссылка=|место=М.|издательство=ОГИ|год=2002|страницы=429—432|isbn=5-94282-046-5}}</ref>:

{{цитата|Teve mvʃu kuriʃ eʃi Dangwaʃu ʃʒwÿʃkiʃi vardaʃ tava athaÿki karaliʃtÿa buki tava vala kaÿp dvngvÿ theyp ʃʒamÿaÿ. Dvanv mvʃu viʃu dʒenv dvaki mvmvʃ nu ÿr athlaÿʃki mvmvʃ mvʃu kaltheʃ kaÿp ÿr meʃ athlyaÿdʒame mvʃu kalcʒÿemvʃ nÿewÿaʃki mvʃu ʃʒalanv ale mvʃgÿalbÿaki nvagi viʃa piktha amen.}}
(''Tractatus sacerdotalis'', 1503);

{{цитата|Tewe muʃu kuris eʃʃi danguʃu Schwęʃkieʃe wardas tawa. Ateik karaliʃte tawa. Buki tawa walia kaip dągui taip ir ßemeie. Dona muʃu wyʃʃudienu dodi mumus nu. Jr atleid mumus muʃu kaltibes, kaip mes atleidem muʃu kaltimus. Newed mus ingi pagundima. Bet gielbek mus nogi wyʃa pikta. Amen.}}
(Мажвидас, 1547);

{{цитата|Téwe<sup>a</sup> mûʃų kuris eʃsi dągůʃe Sʒwęʃkis wârdas tawo. Atáik karalîʃte táwo. Buk walá táwo kaip’ dągúi taip’ ir ʒ́e<sup>a</sup>mei. Důną mûʃʃu wiʃʃų dienų důd’ mumus ʃʒią dieną. Ir atłåid’ múmus mûʃʃu kaltés, kaip’ ir me<sup>a</sup>s åtłeaidʒe<sup>a</sup>me<sup>a</sup> ʃáwiîmus kaltiemus. Ir ne<sup>a</sup> we<sup>a</sup>d mûʃʃų ing pagúndima. Bat’ ge<sup>a</sup>lb mus nůg pikto. Amen.}}
(Даукша, 1595);

{{цитата|Tėve mūsų, kuris esi danguje, teesie šventas Tavo vardas, teateinie Tavo karalystė, teesie Tavo valia kaip danguje, taip ir žemėje. Kasdienės mūsų duonos duok mums šiandien ir atleisk mums mūsų kaltes, kaip ir mes atleidžiame savo kaltininkams. Ir neleisk mūsų gundyti bet gelbėk mus nuo pikto. Amen.}}
(современный литовский). -->

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
{{Interwiki|lt|Pradžia|литовском|}}
{{wiktionarycat|type= литовского языка|category=Литовский язык}}
{{Викисловарь|Приложение:Списки Сводеша для балтийских языков|Список Сводеша для литовского языка}}
{{Навигация}}
* ''[[Булыгина, Татьяна Вячеславовна|Булыгина Т. В.]], Синёва О. В.'' Литовский язык // Балтийские языки. — М.: Academia, 2006. — С. 93-155.
* ''[[Дини, Пьетро Умберто|Дини П.]]'' Балтийские языки. — М.: ОГИ, 2002.
* {{h|Грамматика литовского языка|1985|Грамматика литовского языка. — Вильнюс: Мокслас, 1985.}}
* ''Mathiassen T.'' A Short Grammar of Lithuanian. — Columbus: Slavica Publishers, Inc., 1996.
* ''[[Отрембский, Ян|Otrębski J.]]'' Gramatyka języka litewskiego. — Warszawa: PWN, 1958.
* ''Vaičiulytė-Romančuk O.'' Wykłady z gramatyki opisowej języka litewskiego. Morfologia. — Warszawa: Wydział polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2009. — ISBN 978-83-89663-09-2

== Һылтанмалар ==
* [http://www.lkz.lt/ Первое онлайн-издание (2005) Академического словаря литовского языка в 20 томах (1941—2002)]
* [http://www.rulit.lt литовско-русский и русско-литовский онлайн словари]
* [http://donelaitis.vdu.lt/main.php?id=4&nr=9_1 Простановка ударения в произвольном тексте] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171123191702/http://donelaitis.vdu.lt/main.php?id=4&nr=9_1 |date=2017-11-23 }}
* [http://www.lituanistica.ru Всё о литовском языке, Литве и литовской культуре]
* [http://std.dkuug.dk/JTC1/SC2/WG2/docs/n4191.pdf Система ударений в литовском языке] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220119201229/http://std.dkuug.dk/jtc1/sc2/wg2/docs/n4191.pdf |date=2022-01-19 }}
* [http://lingvarium.org/eurasia/IE/balt.shtml Балтийские языки]
* [http://pribor.ifmo.ru/file/article/8646.pdf Статистические языковые особенности и их гендерные различия на примере литовского языка]
* [http://www.arseny.pp.ru/lit/ Литовские глаголы в трех основных формах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170729060102/http://www.arseny.pp.ru/lit/ |date=2017-07-29 }}
* [http://www.arseny.pp.ru/lit/test.php Проверка на знание литовских глаголов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170729034633/http://www.arseny.pp.ru/lit/test.php |date=2017-07-29 }}

{{Библиоинформация}}
{{Балтийские языки}}
{{ЯзыкиЕС}}

{{Избранная статья|Лингвистика}}

[[Категория:Литва теле|*]]
[[Категория:Литва телдәре]]
[[Категория:Рәсәй телдәре]]
[[Категория:Польша телдәре]]