Ниһоний битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}'''Ниһоний''' ({{Lang-la|Nihonium}}, Nh-төркөмдәре), быға тиклем ул ваҡытлыса ''унунтрий'' ({{Lang-la|Ununtrium}}, Uut) йәки ''эка-таллий''<ref>{{Cite doi|10.1103/PhysRevA.53.3926}}</ref> исемдәре аҫтында билдәле була — [[Химик элемент|химик элементтарҙың]] 13-й төркөмө (иҫкергән классификация буйынса — III төркөм төп төркөмсәһе) [[Химик элементтарҙың периодик системаһы|периодик система]]ның 7-се осоро. Атом һаны — 113. Билдәле булған иң тотороҡло изотобының атом массаһы, <sup>286</sup>Nh, ярым тарҡалышы осоро 20 с<ref>''Аня Грушина'' Биографии новых элементов // [[Наука и жизнь]]. — 2017. — № 1. — С. 24-25. — URL: http://www.nkj.ru/archive/articles/30461/</ref> {{S|286,182(5) [[а. е. м.]]}} тәшкил итә. Барлыҡ бик ауыр металдар кеүек үк, ифрат [[Радиоактив тарҡалыу|радиоактив]].

== Асылыу тарихы ==
Ниһоний [[2004 йыл]]да [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәйҙең]] [[Дубна]] ҡалаһында урынлашҡан [[Ядро тикшеренеүҙәре берләштерелгән институты|Берләштерелгән ядро тикшеренеүҙәре институты]] һәм [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ-тың]] Калифорния штаты Ливерморий ҡалаһында урынлашҡан Ливерморий милли лабораторияһы тарафынан асыла.

[[2004 йыл]]дың февралендә 2003 йылдың 14 июленән 10 август айына тиклем [[Дубна]] ҡалаһында урынлашҡан [[Ядро тикшеренеүҙәре берләштерелгән институты|Берләштерелгән ядро тикшеренеүҙәре институты]] һәм [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ-тың]] Калифорния штаты Ливерморий ҡалаһында урынлашҡан Ливерморий милли лабораторияһы менән берлектә үткәрелгән тарафынан үткәрелгән У-400 циклотронында эксперименттар һөҙөмтәләре буйынса 113 -сө элемент алыныуы тураһында мәғлүмәт баҫылып сыға.<ref name="uut284a">{{Мәҡәлә|автор=Yu. Ts. Oganessian et al.|заглавие=Experiments on the synthesis of element 115 in the reaction <sup>243</sup>Am(<sup>48</sup>Ca, xn)<sup>291–x</sup>115|ссылка=http://link.aps.org/abstract/PRC/v69/e021601|издание=Physical Review C|год=2004|volume=69|pages=021601}}</ref>

2004 йылдың сентябрендә 113-сө элементтың <sup>278</sup>Nh бер атомлы изотобын синтезлау тураһында RIKEN (Япония) институтының бер төркөм ғалимдары иғлан итә<ref name="uut278">{{Мәҡәлә|автор=Kosuke Morita et al.|заглавие=Experiment on the Synthesis of Element 113 in the Reaction <sup>209</sup>Bi(<sup>70</sup>Zn, n)<sup>278</sup>113|язык=en|ссылка=http://jpsj.ipap.jp/link?JPSJ/73/2593/|издание=Journal of the Physical Society of Japan|год=2004|том=73|номер=10|страницы=2593—2596}}</ref>. Улар цинк һәм висмут ядроларының ҡушылыу реакцияһын ҡулланғандар. Һөҙөмтәлә, 8 йыл эсендә япон ғалимдары ниһоний атомдарын алыуҙың өс ваҡиғаһын теркәүгә өлгәшә: 2004-тең 23 июле, 2005 йылда 2 апрелдә һәм 2012-лә 12 август көндәрендә<ref>{{Мәҡәлә|автор=Kosuke Morita1 et al.|заглавие=New Result in the Production and Decay of an Isotope, <sup>278</sup>113, of the 113th Element|ссылка=http://jpsj.ipap.jp/link?JPSJ/81/103201|язык=en|издание=Journal of the Physical Society of Japan|год=2012|том=81|номер=103201|страницы=1—4}}</ref>.

2013 йылда ниһоний атомдары Лунд Университеты төркөмө тарафынан Ауыр иондар институтында алынған, эксперименттар барышында ниһодий етештереүҙе Дубналағы Россия-Америка төркөмө ҡулланған алымын ҡулланғандар<ref>{{Мәҡәлә|автор=D. Rudolph et al.|заглавие=Spectroscopy of element 115 decay chains|ссылка=http://prl.aps.org/accepted/2207dY2bS631e84382e425232df55fb5da302c431|язык=en|издание=Phys. Rev. Lett.|год=2013|том=111|номер=11}}</ref>. Шулай уҡ 2015 йылда Берклиҙа Лоуренса ис. милли лабораторияла ысулды уңышлы ҡабатлайҙар<ref>{{Мәҡәлә|автор=J. M. Gates et al.|заглавие=Decay spectroscopy of element 115 daughters:<sup>280</sup>Rg→<sup>276</sup>Mt and <sup>276</sup>Mt→<sup>272</sup>Bh|ссылка=http://journals.aps.org/prc/abstract/10.1103/PhysRevC.92.021301|язык=en|издание=Phys. Rev. C|год=2015|том=92|номер=2}}</ref>.

Япон ғалимдары ҡулланған һалҡын ҡушылыу ысулын бер лаборатория ла ҡулланмаған, сөнки уның һөҙөмтәлелеге түбән.

2015 йылдың 30 декабрендә IUPAC тарафынан 113-сө элемент асылыуы рәсми рәүештә таныла — һәм асыш өҫтөнлөгө RIKEN ғалимдарына бирелә. Шулай итеп, 113-сө элемент Япония һәм, ғөмүмән, Азия илдәре буйынса беренсе булып асылған элемент булып тора<ref>{{Cite news|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2704617|title=Японцев признали первооткрывателями 113-го химического элемента|date=2015-12-31|publisher=[[Вести.ру]]|accessdate=2015-12-31}}</ref>.

== Сығарып алыу ==
Ниһоний изотобы московийҙың α-тарҡалыуы юлы менән алына<ref name="uut284b">{{Мәҡәлә|автор=Yu. Ts. Oganessian et al.|заглавие=Synthesis of elements 115 and 113 in the reaction <sup>243</sup>Am+<sup>48</sup>Ca|ссылка=http://link.aps.org/abstract/PRC/v72/e034611|издание=Physical Review C|год=2005|volume=72|pages=034611}}</ref>:

: <chem>^{288}_{115}{Mc} \to ^{284}_{113}{Nh} + ^4_2{He} </chem>,
: <chem>^{287}_{115}{Mc} \to ^{283}_{113}{Nh} + ^4_2{He} </chem>,
: <chem>^{289}_{115}{Mc} \to ^{285}_{113}{Nh} + ^4_2{He} </chem>,
: <chem>^{290}_{115}{Mc} \to ^{286}_{113}{Nh} + ^4_2{He} </chem>,

шулай уҡ ядро реакциялары һөҙөмтәһендә

: <chem>^{237}_{93}{Np} + ^{48}_{20}{Ca} \to ^{282}_{113}{Nh} + 3 ^1_0{n} </chem><ref name="uut282">{{Мәҡәлә|автор=Yu. Ts. Oganessian et al.|заглавие=Synthesis of the isotope <sup>282</sup>113 in the <sup>237</sup>Np+<sup>48</sup>Ca fusion reaction|ссылка=http://link.aps.org/abstract/PRC/v76/e011601|издание=Physical Review C|год=2007|volume=76|pages=011601}}</ref>,
: <chem>^{209}_{83}{Bi} + ^{70}_{30}{Zn} \to ^{278}_{113}{Nh} + ^1_0{n} </chem><ref name="uut278">{{Мәҡәлә|автор=Kosuke Morita et al.|заглавие=Experiment on the Synthesis of Element 113 in the Reaction <sup>209</sup>Bi(<sup>70</sup>Zn, n)<sup>278</sup>113|язык=en|ссылка=http://jpsj.ipap.jp/link?JPSJ/73/2593/|издание=Journal of the Physical Society of Japan|год=2004|том=73|номер=10|страницы=2593—2596}}</ref>.

== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Nh/key.html Нихоний на Webelements]
* [https://web.archive.org/web/20071026160804/http://159.93.28.88/flnr/elm113p.html О синтезе элемента на сайте ОИЯИ]
{{Тышҡы һытанмалар}}
 {{Периодическая система элементов}}
[[Категория:Радиоактив элементтар]]
[[Категория:Металдар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]