Тимер-бетон битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Reinforcement.jpg|thumb|Тимер-бетон конструкцилар өсөн арматура]]

'''Тимер-бетон''' — [[бетон]]дан һәм [[ҡорос]]тан торған [[төҙөлөш]] композицион материалы. 1967 йылда [[Жозеф Монье]] менән үҫемлектәр өсөн кадоктар материал һымаҡ патентланған.
1802 йылда Царскосельский һарай өсөн урыҫ төҙөүселәре [[эзбиз]] бетон ҡуланғандар.

[[Рәсәй]]ҙә тимер-бетонды 20-се быуaттың башында Лолейт Артур Фердинандович, [[Гвоздев Алексей Алексеевич]], [[Михайлов Виктор Васильевич]], М. С. Боришанский, А. П. Васильев, В. И. Мурашев, П. Л. Пастернак, Я. В. Столяров, О. Я. Берг үҙләштерәләр.

XX быуатта тимер-бетон төҙөлөштә иң йыш ҡулланылған материал булып сыға.
== Күрһәткестәр ==
Тимер-бетондың ыңғай яҡтары:
* оҙаҡ ваҡыт ҡулланыла ала
* хаҡы арзан (ҡорос материалдарҙан түбәнерәк)
* янмай
* технологик — конструкцияны төрлө формала эшләргә мөмкин
* химик һәм биологик тотороҡл
* статик һәм динамик йөкләмәһен яҡшы оҙаҡ ваҡыт тотоуы
Насар яҡтары:
* күп масса һәм түбән ныҡлығы, бетондын ҡыҫыу ныҡлығы ҡоростан 10 мәртәбә түбәнерәк

== Иҫәп һәм проектлау ысулдары ==
[[Рәсәй|РФ]]-ла ике хәл буйынса расчётлана :
* йөрөтөү(тотоу) хәләте буйынса (ныҡлыҡ, тотороклоғо, арыу емерелеүе);
* эксплуатациялау хәләте буйынса (ярыкҡа ҡаршы отороҡлоғо, һығылып төшөүе, есемдең арауыҡта урын алмаштырыуы).
1-се хәләт буйынса маҡсаттары :
* конструкцияның ныҡлығы тикшереү (нормаль, эйеү, арауыҡ киҫелештәре);
* түҙемлеккә тикшереү (күп тапкыр йөк һалыу ваҡытта);
* конструкциның тотороклоғо тикшереү (форма һәм арауыҡта урын алыу).

Армирование бер стержень, сеткалар һәм каркастар менән ойошторола. Арматура тартылған зоналарҙа (йәки ҡыҫыу зоналарҙа, тартылған ныҡлығы етмәғәндә), конструктив буйынса урынлаштырыла.
Эшләү буйынса бүләләр:
# Бөгөлөү элементтар (таяҡтар, плиталар)
# Ҡыҫылған элементтар (колонналар)
# ҡыҫылған һәм бөгөлғән элементтар (фермалар)
=== Бөгөлөү элементтар (таяҡтар, плиталар) ===
[[Файл:Жббалка12.jpg|300px|thumb|right|Бөгөлмә элементтарҙы расчетлау өсөн таблица]]
Элемент бөгөлгәндә уның тартылған һәм ҡыҫылған зоналар, {{comment|бөгөлөү момент|bending moment}} һәм арҡыры көс тыуалар. Бөгөлгән элементтар ике киҫелештә расчетлана:
* нормаль киҫелеш, {{comment|бөгөлгән моменттан|bending moment}}
* бөгөлгән киҫелеш, арҡыры көстәрҙән, бетондын ҡыҫыу зонаны емерелеүҙә; ярыҡ араһында тҡан бөгөлгән киҫелештәр буйынса (моменттан)
Таяҡтын армирлауы буй һәм арҡыры яҡта эшләнә (хүрәттә).
[[Файл:Жббалка1.png|500px|thumb|center|Таяҡтын армирлауы буй һәм арҡыры яҡта эшләнә]]

'''Конструкцияның элементтары:'''
# Юғары (ҡыҫылған) арматура
# Түбән (тартылған) арматура
# Арҡыры арматура
# Бүлеү-таратыу арматура

'''Конструкцияның параметрҙары:'''
* L — балканың йәки плитаның пролёты. Йыш ваҡытта 3-25 метр була.
* H — киҫелештен оҙонлоғо. Оҙонлоғо үҫеү менән ныҡлыҡ пропорциональ үҫә H²
* B — киҫелештен тарлығы
* a — бетондың һаҡлау ҡатламаһы
* s — арҡыры арматураһының аҙымы

[[Файл: Разрнормсеч.png|300px|thumb|center| Тимербетон элементының нормаль киҫелеш буйынса емерелеүе ]]
[[ Файл: Разрнаклсеч.png|300px|thumb|center| Тимербетон элементының бөгөлмә киҫелеш буйынса емерелеүе]]
==Алдынан тартылған арматура менән ҡоролмалар==
Алдынан тартылған (алдынан көсөргәнеш бирелғән) арматура ҡулланыуы иҡтисад яҡтан ыңғай була.

Таратыу-бүлеү арматураһы (4) конструктив маҡсат менән ойошторола. Бетон эштәрҙә ул арматураны каркаса бәйләй.

=== Ҡыҫылған элементтар (колонналар) ===
Оҙон буйлы элементты ҡыҫылыуҙа уның тотороҡлоғо юғалтыуы була (һүрәттә). Ҡыҫылған элементттың эше бөгөлгән таяҡтын эшенә оҡшаш, ләкин ҡыҫылған элементта тартылыу зонаһы тыумай.
Ҡыҫылған элементының бөгөлөүе ҙур булһа, ул үҙәктә ҡыҫылмаған һымаҡ расчетлана.

[[Файл:Жбколонна.png|300px|thumb|center|Ҡыҫылған колоннаның эше һәм армирлауы]]

<center><small>һүрәттә:
1 — буй арматура<br />
2 — арҡыры арматура

</small>
</center>
Ҡыҫылған элементта буй [[арматура]] (1) ҡыҫылған, ул бетон менән ҡыҫылыуҙы ала. Арҡыры [[арматура]] (2) буй арматураһының тотороҡлоғон һаҡлай.
Үҙәктә ҡҫылған колонналар квадрат формала проектлана.

Минималь яғы 400 мм. Күберәк булһа колонналар массив тип иҫәпләнә. Массив колонналарҙа бетондын ныҡлығы күп ваҡыт арта. Иҡтисад, йәшәү урыны һәм масса араһында баланс кәрәк (Sustainable construction) [http://www.concreteresearch.org www.concreteresearch.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130528041230/http://concreteresearch.org/ |date=2013-05-28 }}

==Тимер-бетон фундаменттар==
3 төрлө бар:
#айырылма (һәр колонна өсөн)
#лента (стеналар йәки колонна рәттәр өсөн)
#плита
Нуль циклы эштәрен уңайлығы өсөн йыйылма колонналарҙын юғары отметкаһын таҙа иҙәндән 150 мм. түбән алалар (монолит колонналар өсөн – 50 мм.). Был маҡсат буйынса колонналарҙы фундамент менән берләштереү стаканлы форма аша эшләнә. 
2.02.01-83 һанлы Төҙөлөш нормалар һәм ҡағиҙәләр буйынса фундамент майҙаны:

<math>A_f,tot= { N^n \over R_0 - \gamma_t * H_f} </math>

== Әҙәбиәт ==
* 2.03.01-84*. «Бетонные и железобетонные конструкции» [[Төҙөлөш нормалар һәм ҡағиҙәләр]]/ Госстрой СССР. — М.: ЦИТП Госстроя СССР, 1989. — 88с.;
* Пособие по проектированию бетонных и железобетонных конструкций из тяжёлых и лёгких бетонов без предварительного напряжения арматуры (2.03.01-84 Төҙөлөш нормалар һәм ҡағиҙәләр)/ ЦНИИпромзданий Госстроя СССР, НИИЖБ Госстроя СССР. — М.: ЦИТП Госстроя СССР, 1989. — 192с.;
* Пособие по проектированию предварительно напряжённых железобетонных конструкций из тяжёлых и лёгких бетонов (СНиП 2.03.01-84 Төҙөлөш нормалар һәм ҡағиҙәләр). Ч. I/ ЦНИИпромзданий Госстроя СССР, НИИЖБ Госстроя СССР. — М.: ЦИТП Госстроя СССР, 1990. — 192с.;
* Пособие по проектированию предварительно напряжённых железобетонных конструкций из тяжёлых и лёгких бетонов (2.03.01-84 Төҙөлөш нормалар һәм ҡағиҙәләр). Ч. II/ ЦНИИпромзданий Госстроя СССР, НИИЖБ Госстроя СССР. — М.: ЦИТП Госстроя СССР, 1990. — 144с.;
* Бородачёв Н. А. Автоматизированное проектирование железобетонных и каменных конструкций: Учеб. Пособие для вузов — М.: Стройиздат, 1995. — 211с.
* 2.01.07-85. «Нагрузки и воздействия» [[Төҙөлөш нормалар һәм ҡағиҙәләр]]/ Госстрой СССР. — М.: ЦИТП Госстроя СССР, 1987. — 36с.
* Улицкий И. И. Железобетонные конструкции (расчёт и проектирование). Изд. Третье, переработанное и дополненное. Киев, «Будiвельник», 1972. — 992с.
* 2.02.01-83. «Основания зданий и сооружений» [[Төҙөлөш нормалар һәм ҡағиҙәләр]]/ Госстрой СССР. — М.: Стройиздат, 1985. — 40 с.
* EN 1994, [[Eurocodes|Eurocode 4]], Design of composite steel and concrete structures (Тимербетон конструкцияларҙы проектлау)

== Һылтанмалар ==
* [http://betony.ru/zhelezobeton/ Тимер-бетон изделиялары]
* [http://жбк.рф/ Тимер-бетон порталы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200715061014/http://xn--90ajn.xn--p1ai/ |date=2020-07-15 }}
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Бетон]]