Йышлыҡ

Ҡалып:Физическая величина Йышлыҡ — периодик барыштың характеристикаһы, ваҡыт берәмеге эсендә ваҡиға, йәки барыштарҙың ҡабатланыу, йәки хасил булыу һанының физик(матди) дәүмәле. Ваҡиғаның (барыштың) ҡабатланыу, йәки барлыҡҡа килеү дәүмәлен (һанын) улар барған ваҡыт һанына бүлеп иҫәпләнә. Формулаларҙа стандарт билдәләнеше — Ҡалып:Math, Ҡалып:Math йәки Ҡалып:Math. Йышлыҡ тирбәлеү периодына тиҫкәре пропорциональ: Ҡалып:Math.

Халыҡ-ара берәмектәр системаһы буйынса (Международной системе единиц (СИ)) йышлыҡ үлсәү дәүмәле — герц (русса билдә: Гц; халыҡ-ара: Hz) немец физигы Генрих Герц хөрмәтенә бирелгән.

Йышлыҡ	1 мГц (10−3 Гц)	1 Гц (100 Гц)	1 кГц (103 Гц)	1 МГц (106 Гц)	1 ГГц (109 Гц)	1 ТГц (1012 Гц)
Период	1 кс (103 с)	1 с (100 с)	1 мс (10−3 с)	1 мкс (10−6 с)	1 нс (10−9 с)	1 пс (10−12 с)

Йышлыҡ ваҡыт кеүек иң теүәл үлсәнә торған физик(матди) дәүмәлдәрҙең береһе:10⁻¹⁷ — сағыштырма теүәллегенә тиклем.

Тәбиғәттә Ҡалып:Nobr йышлыҡлы периодик барыштарҙан башлап (Ҡояштың Галактика үҙәге тирәләй әйләнеү йышлығы), Ҡалып:Nobr тиклем (иң юғары ғәйрәтле йыһан нурҙарына хас ҡыр тирбәлеүҙәре йышлығы).

Миҫалдар

Электромагнит нурланыш

Электромагнит нурланыштың айырып алынған күренгән өлөшөнөң тулы спектры

Күренгән яҡтылыҡ — арауыҡта (пространство) күсеп йөрөүсе, осциллирлашыусы электр һәм магнит ҡырынан торған электромагнит тулҡындары. Тулҡын йышлығы уның төҫөнә тәьҫир итә: Ҡалып:Nobr — ҡыҙыл төҫ, Ҡалып:Nobr — фиолет төҫ (миләүшә төҫ); улар араһындаҠалып:Nobr диапазонында ҡалған төҫтәр урынлашҡан. Ҡалып:Nobr әҙерәк йышлыҡлы кеше күҙе күрә алмаған электромагнит тулҡындарҙы инфраҡыҙыл (ИК) нурланыш тиҙәр. Спектрҙа унан түбәнерәк микротулҡын нурланышы һәм радиотулҡындар. Ҡалып:Nobr юғарыраҡ йышлыҡлы яҡтылыҡты кеше күҙе күрмәй; бындай электромагнит тулҡындар ультрафиолет (УФ) нурланыш тип атала. Йышлыҡ артһа, электромагнит тулҡын спектрҙың рентген нурланыш өлөшөнә, унан да юғарыраҡ йышлыҡта— гамма- нурланыш өлөшөнә күсә.

Был иң түбән йышлыҡтағы радиотулҡындарҙан алып, иң юғары гамма- нурҙарға тиклем тулҡындар бер төрлө, улар электромагнит нурланыш тип аталалар. Улар барыһы ла вакуумда яҡтылыҡ тиҙлеге менән тарала.

Электромагнит тулҡындарҙың икенсе характеристикаһы — тулҡын оҙонлоғо. Тулҡын оҙонлоғо йышлыҡҡа кире пропорциональ, тимәк юғарыраҡ йышлыҡтағы электромагнит тулҡындарҙың тулҡын оҙонлоғо ҡыҫҡараҡ була һәм киреһенсә. Вакуумда тулҡын оҙонлоғо

$\lambda =c/\nu ,$

бында Ҡалып:Math — вакуумда яҡтылыҡ тиҙлеге. Электромагнит тулҡын таралыуы фаза тиҙлеге Ҡалып:Math булған мөхиттә, вакуумдағы яҡтылыҡ тиҙлегенән айырыла(Ҡалып:Math, бында Ҡалып:Math — һынылыш күрһәткесе), тулҡын оҙонлоғо менән йышлыҡ араһындағы бәйләнеш түбәндәгесә була:

$\lambda =\frac{c}{n\nu }.$

Тулҡындың тағы бер йыш ҡулланылған характеристикаһы — тулҡын һаны (арауыҡ йышлығы), оҙонлоҡ берәмегенә тап килеүсе тулҡындар һанына тигеҙ: Ҡалып:Math. Ҡайһы ваҡыт был дәүмәл 2Ҡалып:Math коэффициенты менән ҡулланыла(ғәҙәти һәм түңәрәк йышлыҡҡа оҡшатып)Ҡалып:Math. Мөхиттә электромагнит тулҡын булған осраҡта

$k=1/\lambda =\frac{n\nu }{c}.$

$k_s=2\pi /\lambda =\frac{2\pi n\nu }{c}=\frac{n\omega }{c}.$

Тауыш

Ҡалып:Main Тауыштың сифаты (мөхиттең механик тирбәлеүе) уның йышлығынан тора. Кеше Ҡалып:Nobr йышлыҡтағы тирбәлеүҙән Ҡалып:Nobr (кеше олоғайған һайын ишетелгән тауыш йышлығының юғары сиге түбәнәйә бара) йышлыҡҡа тиклем ишетә ала. Ҡалып:Nobr -тан түбәнерәк йышлыҡтағы тауыш (субконтр октавала ми нотаһына тап килә) инфратауыш тип атала. Инфратауыш тирбәлеүҙәрен ишетелмәһәләр ҙә, тойоп була. Ҡалып:Nobr юғарыраҡ йышлыҡтағы тауыш ультратауыш, ә Ҡалып:Nobr юғарырағы— гипертауыш тип атала.

Музыкала ғәҙәттә юғарылығы (төп йышлығы) субконтроктаванан 5-се октаваға тиклем арала ятҡан тауыштарҙы ҡулланалар. Стандарт 88-клавишалы фортепиано клавиатураһы тауыштары субконтраоктаваның ля нотаһынан (Ҡалып:Nobr) 5-се октаваның до нотаһына тиклем (Ҡалып:Nobr) диапазонда урынлашҡан. Тик музыкаль тауыш таҙа төп йышлыҡтағы саф тауыштан ғына түгел, уға ҡушылған обертондар, йәки гармоникаларҙан да тора; гармоникаларҙың сағыштырма амплитудаһы тауыштың тембрын билдәләй . Музыкаль тауыштарҙың обертондары тотошлай ҡолаҡ ишетерлек йышлыҡ диапазонында урынлашҡан.

Алмаш ток йышлығы

Напряжение и частота: Ҡалып:Legend Ҡалып:Legend Ҡалып:Legend Ҡалып:Legend

Ан-26 самолётының борт радисының эш урыны. Өҫкө уң яҡтағы мөйөштә 400 Гц йышлыҡ үлсәгес күренә

Европала (шулай уҡ Рәсәйҙә һәм элекке СССР республикаларында), Азияның күп өлөшөндә, Океанияла (Микронезиянан башҡа), Африкала һәм Көньяҡ Америкала сәнәғәттә алмаш токтың көс селтәрендәге йышлығы Ҡалып:Nobr тәшкил итә. Төньяҡ Америкала (АҠШ, Канада, Мексикала), Үҙәк һәм ҡайһы бер Көньяҡ Америка илдәрендә (Бразилия, Венесуэла, Колумбия, Перу),ҡайһы бер Азия илдәрендә (Японияның көньяҡ-көнбайышында, Көньяҡ Кореяла, Сәғүд Ғәрәбстанында, Филиппинда һәм Тайванда) Ҡалып:Nobr йышлыҡ ҡулланыла. (Ҡара. Стандарты разъёмов, напряжений и частот электросети в разных странах). Бөтә электроприборҙар ҙа тиерлек селтәрҙә көсөргәнеш (напряжение) бер төрлө булғанда 50 һәм 60 Гц йышлыҡлы селтәрҙә һәйбәт эшләй. XIX быуат аҙағы — XX быуаттың беренсе яртыһында, стандартизацияға тиклем төрлө изоляциялаған селтәрҙәрҙә 16 Ҡалып:Frac-нан Ҡалып:Nobr- ҡа тиклем йышлыҡтар ҡулланылған. Тәүгеһе әле һаман 15 кВ көсөргәнешле (напряжениелы) тимер юлдарында ҡулланыла, унда турайтҡысһыҙ (выпрямителһеҙ) электровоздарҙа ҡулланыр өсөн индерелгән булған — даими токлы тартыусы электродвигателдәр тураға трансформаторҙан туҡланғандар.

Самолёттар, һыу аҫты кәмәләре һәм башҡа урындарҙа борт селтәрендә Ҡалып:Nobr йышлыҡ ҡулланыла. Көс селтәренең юғарыраҡ йышлығы трансформаторҙарҙың массаһын һәм габариттарын әҙәйтергә һәм асинхрон двигателдәрҙең юғарыраҡ йышлыҡ менән әйләнеүенә ирешергә мөмкинлек бирә, тик алыҫ араға биргән саҡта юғалтыуҙар күбәйә (күләм юғалтыуҙары, линияның индуктив ҡаршылығы үҫеүе һәм нурланыш арҡаһында).

Йышлыҡ төшөнсәһе математикала ла ҡулланыла.

Әҙәбиәт

• Ҡалып:Книга
• Ҡалып:Книга
• Ҡалып:Книга

Һылтанмалар

• Радиотехнические цепи и Сигналы Ҡалып:Webarchive
• Очерк А. Б. Сергиенко «Аналоговая модуляция» Ҡалып:Webarchive Ҡалып:Недоступная ссылка
• Сигналы и линейные системы Ҡалып:Webarchive
• ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ РАДИОТЕХНИКИ Ҡалып:Webarchive