Оло Учалы (күл)

Ҡалып:Башҡа мәғәнәләре Ҡалып:Озеро Оло Учалы, Оло Асыуҙы (Ҡалып:Lang-ru) — Башҡортостандың Учалы районындағы күл. Учалы ауыл Советы биләмәһендә урынлашҡан Ҡалып:-1 Район үҙәге Учалы ҡалаһынан төньяҡтараҡ, Учалы ауылынан көньяҡтараҡ урынлашҡан. Яйыҡ йылғаһы бассейнына ҡарай. Көнбайышта ятҡан Ҡарағайлы күле менән тоташҡанҠалып:-1.

Топонимикаһы

Ғалим һәм сәйәхәтсе Иван Лепёхин үҙенең юл яҙмаларында күлгә «Ашулы» тигән аңлатма бирә, һәм — «асыулы» тип тәржемәләй. Башҡорт телендә «асыулы» — русса «гневный» тигән һүҙ бар, татар телендә лә шундай уҡ мәғәнәгә эйә — «ачулы» һүҙе бар.

Тасуирламаһы

Төньяҡтан көньяҡҡа күлдең оҙонлоғо 3 км самаһыҠалып:-1, күл өҫтө майҙаны яҡынса 3,06 км².Ҡалып:-1 Иң тәрән урыны 6 метр.Ҡалып:-1. Тектоник сығышлы (икенсе фараз буйынса — карст-суффозион). РКүл рельефы тигеҙ түгел, уның көнсығыш өлөшөндә улаҡ үтә. Күлдең төбө мәтеле һәм сапропель ултырма-ҡатламдар менән ҡапланған.

Биологияһы

Күлдә суртан, йәйен, Ҡорман, һаҙан, судак, Опто (балыҡ), Табан (балыҡ), ташбаш һәм сабаҡ тереклек итә. Планктондан Оло Учалы һәм күрше Ҡарағайлы күлендә эвглен ылымығы Phacus caudatus билдәләнә .

Экологияһы

Оло Учалы күле экологик яҡтан бысранған. Техно-Николь заводы (эллеке Учалы төҙөлөш материалдар заводы, Учалы картон-рубероид заводы) күлгә ҡалдыҡтарҙы түгә. Яҡындағы Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты эшмәкәрлеге йоғонтоһо арҡаһында: 1970—1980-се йылдарҙағы карьерҙағы өҙлөкһөҙ шартлатыуҙар, сульфид саңы яуып торғанлыҡтан, күлдәге был ултырмалар аномаль химик составҡа эйә. Һуңғы ярты быуатта был ҡатламдарҙа ауыр металдар тупланыуы: баҡыр өсөн 1 килограмға 300 миллиграмм, цинк — 1000-6000, ҡурғаш — 70 һәм кадмий — 4 (Урал күлдәрендә уларҙың типик (хас-фоновый) тупланмаһы 48, 79, 21 һәм 0,37 мг/кг тәшкил итә). Күл төбөндәге ҡатламдарҙың күҙәүекле һыуҙарында сульфат-ион концентрацияһы артҡан $S{O}_4^{2-}$, 2825 мг/л тиклем барып етә, эсәр һыуҙарҙа булырға тейешле сиктән (ПДК- предельно допустимая концентрация) байтаҡҡа артығыраҡ.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Кесе Учалы