Гидролиз

Ҡалып:Ук Гидролиз (Ҡалып:Lang-grc «һыу» + λύσις «тарҡалыу») — матдәнең һыу менән тәьҫир итешеү реакцияһы, һөҙөмтәлә матдәнең һәм һыуҙың яңы берләшмәләр (сольволиз һыу) барлыҡҡа килтереп тарҡалыуы күҙәтелә.

Тоҙҙарҙы гидролизлау

Тоҙҙар гидролизы — эреүсән тоҙҙар эретмәһендә ион алмашыу реакцияһы барышы менән бәйле гидролиз реакцияларының бер төрө. Процестың хәрәкәт итеүсе көсө булып матдә иондарының һыу менән тәьҫир итешеүе тора, ул ионлы йәки молекуляр рәүештә көсһөҙ электролит барлыҡҡа килтерә.

Тоҙҙарҙы гидролизлауҙы ҡайтмалы һәм ҡабатланмаусыға айыралар:

1.Көсһөҙ кислота һәм көслө нигеҙ тоҙо гидролизы (анион буйынса гидролиз). Эретмә аҙ ғына һелтеле мөхиткә эйә, ҡайтмалы реакция.

$𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\rightleftharpoons }𝖭𝖺𝖧𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖭𝖺𝖮𝖧$

$𝖧𝖢O_{\mathrm{𝟥}}^{\mathsf{-}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\rightleftharpoons }{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖮{𝖧}^{\mathsf{-}}$

Икенсе баҫҡыс буйлап гидролиз түбән дәрәжәлә үтә:

$𝖧𝖢O_{\mathrm{𝟥}}^{\mathsf{-}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\rightleftharpoons }{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}𝖮{𝖧}^{\mathsf{-}}$

2. Көслө кислота тоҙоноң һәм көсһөҙ нигеҙ гидролизы (катион буйынса гидролиз). Эретмәнең аҙ кислоталы мөхите бар, реакция ҡайтмалы.

$𝖢𝗎𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\rightleftharpoons }𝖢𝗎𝖮𝖧𝖢𝗅\mathsf{+}𝖧𝖢𝗅$

$𝖢𝗎𝖮{𝖧}^{\mathsf{+}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\rightleftharpoons }𝖢𝗎\mathsf{(}𝖮𝖧{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}^{\mathsf{+}}$

Икенсе баҫҡыс буйлап гидролиз түбән дәрәжәлә үтә:

$𝖢𝗎𝖮{𝖧}^{\mathsf{+}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\rightleftharpoons }𝖢𝗎\mathsf{(}𝖮𝖧{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}^{\mathsf{+}}$

3. Көсһөҙ кислоталы һәм аҙ нигеҙле тоҙ гидролизы. Тигеҙләнеш продукттар яғына күскән, гидролиз реакцияһы тулыһынса тиерлек бара, сөнки ике продукт та ултырма йәки газ барлыҡҡа килтерә:

$𝖠{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}{𝖲}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟨}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\to }\mathrm{𝟤}𝖠𝗅\mathsf{(}𝖮𝖧{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟥}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲\mathsf{\uparrow }$

$\mathrm{𝟤}𝖠{𝗅}^{\mathrm{𝟥}\mathsf{+}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}{𝖲}^{\mathrm{𝟤}\mathsf{-}}\mathsf{+}\mathrm{𝟨}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\to }\mathrm{𝟤}𝖠𝗅\mathsf{(}𝖮𝖧{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟥}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲\mathsf{\uparrow }$

4. Көслө кислотаның һәм көслө нигеҙҙең тоҙо гидролизға дусар ителмәй, һәм нейтрален эретмәһе. Эретмәлә түбәндәге реакция бара:

$\mathrm{H}{\phantom{A}}^{+}+\mathrm{O}\mathrm{H}{\phantom{A}}^{-}=\mathrm{H}{\phantom{A}}_2\mathrm{O}$

Гидролиздың нисбәт тасуирламаһы

Гидролиз дәрәжәһе

Гидролиз дәрәжәһе аҫтында гидролизға дусар ителгән тоҙ концентрацияһының эретелгән тоҙ концентрацияһының дөйөм күләменә нисбәте аңлатыла.

Ошолай күрһәтелә α йәки h_гидр

$\alpha =(\frac{c_h}{c})*100\mathrm{\%}$ где $c_h$- гидролизланған тоҙҙоң моль һаны, $c$ — тарҡалған тоҙҙоң дөйөм моль һаны.

Гидролиз дәрәжәһе гидролизда ҡатнашҡан матдәләрҙең температураһына һәм концентрацияһына бәйле: гидролиз дәрәжәһе температураның күтәрелеүенә һәм эретмәнең шыйығайыуына (һыу концентрацияһының артыуына) бәйле. Тоҙ гидролизы дәрәжәһе кислотаның көсһөҙлөгөнә йәки тоҙ барлыҡҡа килтереүсе нигеҙгә ҡарағанда юғарыраҡ.

Гидролиз константаһы

Гидролиз константаһы — гидролитик реакция тигеҙләнеше константаһы, продукттарҙың тигеҙ концентрацияһы ҡабатландығы стехиометрик коэффициенттарҙы иҫәпкә алып тоҙҙҙоң тигеҙ концентрацияһына ҡарата нисбәтенә тигеҙ. Гидролиз константаһының ҙурлығы буйынса гидролиздың тулылығы тураһында фекер йөрөтөргә мөмкин: уның әһәмиәте ҙурыраҡ булған һайын, гидролиз процесы оҙағыраҡ бара.

Тоҙҙо гидролизлау реакцияһы өсөн $MA$ түбәндәге гидролиз реакцияһы үтә:

$MA+H_{2}O\rightleftharpoons HA+MOH$ ҡайҙа $HA$ и $MOH$ — гидролиз барышында барлыҡҡа килгән кислота һәм нигеҙ.

Гидролиз константына һыу концентрацияһы даими тип яҙып була:

$K_h=\frac{[HA][MOH]}{[MA]}$

Константа бәйләнеше һәм гидролиз дәрәжәһе

Константа һәм гидролиз дәрәжәһе нисбәт менән бәйле:

$K_h=C*\frac{h^2}{1-h}$ ҡайҙа $C$ — эретмәлә тоҙ концентрацияһы, $h$ — гидролиз дәрәжәһе.

Гидролиз дәрәжәһе аҙ булғанда ($h<<1$), аңлатма ябайлаштырыла:

$K_h=C*h^2$

Гидролиз константаларының башҡа тигеҙләнеш константалары менән бәйләнеше

Гидролиз константаһы һыуҙың ион продукты һәм кислоталылыҡ һәм нигеҙ константалары менән бәйле:

$K_h=\frac{K_{H_{2}O}}{K_a{K}_b}$ ҡайҙа $K_{H_{2}O}$- һыуҙың ионлы ҡабатландығы (10⁻¹⁴), ә $K_a$ и $K_b$ — кислота һәм нигеҙлек константалары.

Органик матдәләрҙең гидролизы

Тере организмдар катаболизм реакциялары барышында төрлө органик матдәләрҙең гидролизын ферменттар ҡатнашлығында тормошҡа ашыра. Мәҫәлән, гидролиз барышында аш һеңдереү ферменттары ҡатнашлығында аҡһымдар аминокислоталарға тарҡала. Майҙар глицеринға һәм майлы кислоталарға, полисахаридтар (мәҫәлән, крахмал һәм целлюлоза) — моносахаридтарға (мәҫәлән, глюкозаға), нуклеин кислоталар — ирекле нуклеотидтарға.

Майҙарҙы һелтеләр ҡатнашлығында гидролизлағанда һабын алына; майҙарҙы катализаторҙар ҡатнашлығында гидролизлау глицерин һәм май кислоталары алыу өсөн ҡулланыла. Үҙағас гидролизы ярҙамында этанол алына, ә торф гидролизы продукттары мал аҙығы әсеткеләре, балауыҙ, ашламалар һ.б. етештереүҙә ҡулланылыш таба.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Аминолиз
• Окисландырыусы аммонолиз

Һылтанмалар

• Натрий ацетаты гидролизы — берҙәм һанлы белем биреү ресурстары коллекцияһындағы видео тәжрибә